Categorie archief: Divers

Ahead of the European Parliament’s final vote on the European Union (EU) Pact on Migration and Asylum on 10 April, Amnesty International warns that these reforms will put people at heightened risk of human rights violations.

“It is clearer than ever that this EU Pact on Migration and Asylum will set back European asylum law for decades to come, lead to greater suffering, and put more people at risk of human rights violations at every step of their journeys,” said Eve Geddie, Amnesty International’s Head of the European Institutions Office and Director of Advocacy.

“Since these reforms were first proposed in 2020, every step of the negotiations has further worsened the final outcome – weakening protections and access to asylum for people on the move, expanding detention and containment at borders, and further shifting responsibilities to countries outside of Europe. The Pact will do nothing to improve Europe’s response to people in need of protection.

“The European Parliament should be setting a higher standard for a humane and sustainable common asylum policy. However, this package of proposals shamefully risks subjecting more people, including families with children, to de facto detention at EU borders; denying them a fair and full assessment of their protection needs. The proposal will also open the door to new emergency measures that will put countless people at risk of pushbacks, arbitrary detention, and destitution at European borders.

“These proposals come hand in hand with mounting efforts to shift responsibility for refugee protection and border control to countries outside of the EU – such as recent deals with Tunisia, Egypt, and Mauritania, or attempts to externalize the processing of asylum claims to Albania. These practices risk trapping people in states where their human rights will be in danger, render the EU complicit in the abuses that may follow, and compromises Europe’s ability to uphold human rights beyond the bloc.”

Background

The final vote in the European Parliament on several regulations that comprise the Migration and Asylum Pact is due to take place on Wednesday 10 April at 17:00 CET. The proposals will be formally adopted after the European Council endorses them, before June 2024. The new legislation is expected to come into force and be fully operational two years later, by June 2026.

END

Met het afschaffen van deze permanente vergunning in het regeerprogramma lijkt de mogelijkheid behouden om ook na vijf jaar bij gewijzigde omstandigheden in het land van herkomst de verblijfsvergunning asiel te kunnen intrekken. Nederland zou hierdoor minder aantrekkelijk worden als vestigingsland voor vluchtelingen, zo hoopt het kabinet.

De asielvergunning voor onbepaalde tijd is echter niet de enige mogelijkheid om ook bij gewijzigde omstandigheden na vijf jaar in Nederland te kunnen blijven. Zo kunnen statushouders na vijf jaar verblijf een verblijfsvergunning aanvragen op grond van de EU-Richtlijn Langdurig ingezetenen.

In dit blog bespreken we daarom de gevolgen en effectiviteit van het afschaffen van de verblijfsvergunning voor onbepaalde tijd. Eerst gaan we in op de huidige regels voor verlening van deze verblijfsvergunning. Daarna bespreken we de mogelijkheid voor een permanent verblijf op grond van de EU-Richtlijn Langdurig Ingezetene en de ratio achter de mogelijkheid die deze richtlijn biedt. We beargumenteren dat het EU-recht nu precies de functie heeft waar het ooit voor is bedoeld: het voorkomen van de uitholling van de rechtsbescherming van vluchtelingen.

Huidige regels

In Nederland geldt in beginsel voor alle vreemdelingen van buiten de EU de systematiek dat eerst een verblijfsvergunning voor bepaalde tijd aangevraagd dient te worden. Na vijf jaar verblijf op grond van deze vergunning, kan in veel situaties een vergunning voor onbepaalde tijd aangevraagd worden. Dat geldt voor asielzoekers die eerst een vergunning asiel bepaalde tijd hebben gehad en ook voor bijvoorbeeld personen die voor werk of in het kader van gezinshereniging vijf jaar op grond van een verblijfsvergunning regulier bepaalde tijd in Nederland hebben verbleven. Deze systematiek is geïntroduceerd met de invoering van de Vreemdelingenwet 2000.

Er bestaan op grond van de vreemdelingenwet twee soorten vergunningen voor onbepaalde tijd. De vergunning regulier voor onbepaalde tijd (op grond van artikel 20 van de Vreemdelingenwet) en de vergunning asiel voor onbepaalde tijd (op grond van artikel 33 van de Vreemdelingenwet). Overigens kon deze asielvergunning voor onbepaalde tijd oorspronkelijk al na drie jaar worden verleend.

De belangrijkste voorwaarde voor verlening van de vergunning asiel voor onbepaalde tijd is – naast de periode van vijf jaar verblijf – dat de vluchteling heeft aangetoond te zijn ingeburgerd. Om dit aan te tonen moet de vluchteling zijn geslaagd voor het inburgeringsexamen. Deze asielvergunning voor onbepaalde tijd, die erin voorziet dat een vluchteling die vijf jaar een tijdelijke verblijfsvergunning asiel heeft gehad in aanmerking komt voor een duurzaam verblijfsrecht, staat dus op dit moment ter discussie.

EU-verblijfsvergunning

Naast de verblijfsvergunning voor onbepaalde tijd op grond van de nationale vreemdelingenwet, bestaat er ook de EU-verblijfsvergunning voor langdurig ingezetenen. Het is een verblijfsrecht dat rechtstreeks volgt uit het EU-recht, namelijk Richtlijn 2003/109/EG betreffende de status van langdurig ingezeten onderdanen van derde landen. Omdat deze vergunning is gebaseerd op het Unierecht kan deze niet zomaar door Nederland worden gewijzigd of overboord gegooid.

Oorspronkelijk was deze EU-richtlijn niet van toepassing op vluchtelingen, maar in 2011 is de richtlijn aangepast waardoor ook vluchtelingen onder de richtlijn vallen. Het doel van de uitbreiding van de richtlijn was het bevorderen van de integratie van vluchtelingen. De redenering hierachter is dat de constante angst voor intrekking van het verblijfsrecht de integratie in de gastlidstaat belemmert. Nederland is verplicht om EU-richtlijnen te implementeren, en heeft dit met ook betrekking tot de aangepaste richtlijn gedaan in 2012. Deze verblijfsvergunning is nu geregeld in artikel 45a Vreemdelingenwet.

Voorwaarden bij EU-verblijfsvergunning

De belangrijkste voorwaarden voor de EU-verblijfsvergunning voor langdurig ingezetenen zijn vergelijkbaar met de voorwaarden voor de vergunning regulier voor onbepaalde tijd: vijf jaar rechtmatig verblijf in Nederland, en voldoen aan het inburgeringsvereiste. Daarnaast moet worden voldaan aan een middelenvereiste. Deze laatste voorwaarde maakt de EU-verblijfsvergunning voor langdurig ingezetenen minder aantrekkelijk voor asielstatushouders. Het middelenvereiste betekent dat de aanvrager voor zo’n verblijfsvergunning eigen inkomen moet hebben, op dit moment € 2.133,60 brutoloon per maand. Een belangrijke beperking van deze vergunning is het uitsluiten van personen met een afhankelijke asielvergunning bepaalde tijd op basis van gezinshereniging met een asielstatushouder. Dit betekent dat nareizigers niet in aanmerking komen voor een verblijfsvergunning EU langdurig ingezetenen. Dit kan tot gevolg hebben dat nareizigers vaker een zelfstandige asielaanvraag gaan indienen, met een extra belasting voor de IND tot gevolg.

Omdat er dus een extra voorwaarde is verbonden aan de EU-verblijfsvergunning voor langdurig ingezetenen en een bepaalde groep is uitgesloten van deze vergunning, is het tot op heden gangbaarder om een verblijfsvergunning asiel voor onbepaalde tijd aan te vragen. Dit zal veranderen op het moment dat de verblijfsvergunning asiel voor onbepaalde tijd komt te vervallen.

Beperkte gevolgen

Omdat statushouders na vijf jaar verblijf toch in aanmerking komen voor een EU-vergunning voor langdurig ingezetenen, verwachten wij dat de gevolgen van het laten vervallen van de verblijfsvergunning asiel voor onbepaalde tijd beperkt zijn. Vluchtelingen blijven in aanmerking komen voor een duurzaam verblijfsrecht. Waarom doet de regering dit dan? Het is waarschijnlijk dat de partijen die het regeerprogramma hebben gesloten zijn geïnspireerd door het Deense vreemdelingenrecht. Omdat Denemarken in 1992 een opt-out heeft bedongen op het gebied van onder andere asiel en immigratie, is Denemarken niet gebonden aan Richtlijn 2003/109/EG. Daarom kan Denemarken wel – en Nederland niet – strenger zijn op het gebied van het verkrijgen van een duurzaam verblijfsrecht. Denemarken heeft dit in het kader van negative nation branding in de markt gezet als een paradigm change. Hiermee bedoelen de Denen dat internationale bescherming eigenlijk per definitie tijdelijk is. Dit past echter slecht in de traditie van het internationale vluchtelingenrecht. Duurzame integratie in de gaststaat wordt sinds jaar en dag gezien als één van de duurzame oplossingen voor een vluchteling. Denemarken breekt hiermee in een poging om minder aantrekkelijk te zijn als vestigingsland voor vluchtelingen – precies zoals de Nederlandse regering voornemens is.

Afschaffen werkt niet

Maar dat gaat volgens ons dus niet of slechts gedeeltelijk lukken met dit voorstel. Het EU-recht functioneert precies zoals het ooit was beoogd: het voorkomt de uitholling van de rechten van vluchtelingen. Toen de EU besloot tot het opheffen van de grenscontroles aan de binnengrenzen, vonden de lidstaten het nodig om het immigratie- en asielbeleid te harmoniseren. Zonder harmonisering zouden lidstaten de stimulans hebben om elkaar de loef af te steken met strenge wetgeving om zo minder aantrekkelijk te zijn als vestigingsland voor vluchtelingen en andere immigranten. Door een race-to-the-bottom zou dit kunnen zorgen voor een uitholling van rechtsbescherming. Juist in dit kader is in 2003 de Richtlijn Langdurig Ingezetenen tot stand gekomen; en precies om te voorkomen dat lidstaten geen duurzaam verblijfsrecht bieden aan vluchtelingen, is het toepassingsbereik van deze richtlijn in 2011 uitgebreid. Op deze manier staat de Richtlijn Langdurig Ingezetenen er expres en expliciet aan in de weg dat het duurzaam verblijf van vluchtelingen wordt ingezet om door een strenger nationaal beleid minder aantrekkelijk te worden als vestigingsland.

Symbolische afschaffing

Het afschaffen van de verblijfsvergunning asiel voor onbepaalde tijd zal er dus niet voor zorgen dat we ook in Nederland een paradigm change zullen krijgen. Het zal er wel voor zorgen dat het duurzame verblijfsrecht voor vluchtelingen iets ontoegankelijker wordt, doordat er bij de EU-verblijfsvergunning voor langdurig ingezetenen, in tegenstelling tot bij de verblijfsvergunning asiel voor onbepaalde tijd, een middelenvereiste geldt. Het doel van de maatregel is het verminderen van het aantal asielzoekers dat in Nederland asiel aanvraagt. Wij denken dat deze maatregel hier nauwelijks aan zal bijdragen omdat er toch de mogelijkheid van een duurzaam verblijfsrecht blijft bestaan. Uit onderzoek blijkt bovendien dat de inrichting van het nationale migratiebeleid slechts van beperkte invloed is op de keuze van asielzoekers om zich in een bepaald land te vestigen. Het perspectief op een duurzaam verblijfsrecht wordt überhaupt niet genoemd als relevante factor. Omdat wij niet verwachten dat het afschaffen van de verblijfsvergunning asiel voor onbepaalde tijd zal bijdragen aan het doel van het kabinet dat er minder asielzoekers naar Nederland komen, menen we dat dit een puur symbolische betekenis heeft met blijvende onzekerheid voor de vluchtelingen die het niet lukt om aan de strengere voorwaarden van de EU-vergunning te voldoen.

Zoals verwacht heeft de Eerste Kamer met een duidelijke meerderheid de spreidingswet aangenomen. In een hoofdelijke stemming schaarden 43 van de 70 aanwezige senatoren zich achter het voorstel van demissionair staatssecretaris Van der Burg van Justitie om asielzoekers beter over de gemeenten in Nederland te verdelen. In het uiterste geval is daarbij dwang mogelijk.

Over de wet wordt al tijden gepraat. De Tweede Kamer ging er vorig jaar oktober mee akkoord, maar tot vorige week leek het heel spannend te worden of ook de Eerste Kamer de wet zou steunen. Maar nadat de VVD (de partij van Van der Burg) in de senaat had bekendgemaakt unaniem vóór te stemmen, was duidelijk dat de spreidingswet het zou halen.

In de Tweede Kamer keerde de VVD zich eerder tegen het wetsvoorstel en eind vorig jaar deed partijleider Yesilgöz een beroep op de Eerste Kamer de wet voorlopig niet te behandelen. Maar de senaat heeft het voorstel dus toch behandeld en er nu ook mee ingestemd.

De VVD in de Tweede Kamer had liever gezien dat er eerst stappen zouden worden gezet om de instroom van asielzoekers terug te dringen. Maar de partijgenoten in de Eerste Kamer benadrukten vorige week dat de opvang eerlijker moet worden verdeeld en dat de fractie de lokale bestuurders niet in de steek wil laten.

Onderhandelende partijen PVV en BBB tegen

Behalve de VVD steunden ook GroenLinks-PvdA, CDA (op senator Doornhof na), D66, SP, ChristenUnie, Partij voor de Dieren, Volt en OPNL de wet. Van de partijen die op dit moment praten over een nieuw kabinet stemden BBB en PVV tegen (NSC zit niet in de Eerste Kamer), net als FvD, SGP, JA21 en 50Plus.

PVV-fractievoorzitter Van Hattem zei dat de wet alleen maar leidt tot verruiming van de opvangcapaciteit. “Als er niks aan de instroom gebeurt, lost dit helemaal niks op. En de dwang in de richting van gemeentes is onacceptabel.” Vorige week noemde PVV-voorman Wilders de dreigende steun voor de spreidingswet in de Eerste Kamer “een probleem”.

Haken en ogen

Volgens BBB-fractievoorzitter Lagas lijkt de wet sympathiek, maar zitten er ook veel haken en ogen aan en worden de problemen er op korte termijn niet door opgelost. Ze zei ook dat er “verschillende opinies binnen haar fractie” zijn, maar BBB wil die verschillen opzij zetten, “om als partij een eenduidig signaal af te geven”.

Wet gaat binnenkort in

Van der Burg zei kort na de stemming dat er met het aannemen van de wet een eerlijke spreiding over Nederland kan komen. Het is de bedoeling dat de nieuwe regels op 1 februari ingaan. Dan maakt Van der Burg ook bekend hoeveel asielzoekers de gemeenten in totaal moeten opvangen.

Als provincies en gemeenten er niet uitkomen, kan de staatssecretaris in het uiterste geval overgaan tot een gedwongen verdeling van asielzoekers. Volgens Van der Burg zal dat pas vanaf midden volgend jaar kunnen gebeuren.

De staatssecretaris vindt uitspraken over het niet meewerken aan de spreidingswet, zoals door gemeenteraadsleden in Westland gedaan, “wat raar”. Hij benadrukte dat bestuurders van een gemeente niet voor niets ‘wethouder’ heten: “Je hebt je wel aan de wet te houden. Het kan wel zo zijn dat gemeentes onderling afspreken dat een bepaalde gemeente wel opvangt en een andere niet.”

De omstreden spreidingswet die ertoe moet leiden dat asielzoekers beter worden verdeeld over het land, krijgt toch een meerderheid in de Tweede Kamer. Een voorstel van de SP om de wet zo te wijzigen dat ook de financiële slagkracht van een gemeente gaat meespelen bij de verdeling, wordt gesteund door andere partijen. Daarmee zal de SP ook voor het wetsvoorstel stemmen, waardoor er een meerderheid is.

Dat betekent overigens nog niet dat de wet, waarmee gemeenten in een uiterste geval gedwongen kunnen worden om een asielzoekerscentrum te openen, er daadwerkelijk komt. Ook de Eerste Kamer moet ermee instemmen. Het is nog de vraag of er daar wel een meerderheid is. Het kan ook zijn dat het hele onderwerp wordt doorgeschoven naar de formatie van een nieuw kabinet.

Het was de bedoeling dat de veelbesproken wet al veel eerder zou ingaan, maar demissionair staatssecretaris Van der Burg moest de indiening keer op keer uitstellen, omdat er geen overeenstemming gevonden werd binnen de coalitie. Bij het debat vorige week leek een meerderheid nog ver weg, omdat veel partijen forse aanpassingen eisten.

Gemeentelijke autonomie

Vanmiddag stemde de Tweede Kamer over de verschillende wijzigingsvoorstellen die zijn ingediend. Op een later tijdstip, mogelijk volgende week, komt dan het hele wetsvoorstel in stemming.

De wet moet een einde maken aan het gebrek aan opvang, waardoor asielzoekers vorig jaar noodgedwongen buiten moesten slapen bij het aanmeldcentrum in Ter Apel. Ook nu nog moet de staatssecretaris regelmatig oproepen doen aan gemeenten om opvangplekken beschikbaar te stellen.

Van der Burgs eigen partij, de VVD, is en blijft tegen de spreidingswet, omdat die niets zou veranderen aan de hoge instroom van asielzoekers. Net als partijen als de PVV en JA21 vindt de VVD bovendien dat de gemeentelijke autonomie aangetast wordt als het Rijk kan doordrukken dat er ergens een asielzoekerscentrum moet komen.

De SP vindt het belangrijk dat de financiële situatie van een gemeente gaat meespelen bij de verdeling. Omdat gemeenten een vergoeding krijgen voor het leveren van opvangplekken, zijn armere gemeenten nu eerder geneigd om ‘ja’ te zeggen. Rijke gemeenten kunnen een verzoek weigeren.

Op initiatief van het CDA krijgen gemeenten meer tijd om vrijwillig opvangplekken aan te bieden, voordat er sprake kan zijn van dwang. De VNG, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, heeft daar ook op aangedrongen.

BBB tegen

BBB zal de spreidingswet niet steunen. Partijleider Caroline van der Plas had als voorwaarde gesteld dat er een quotum van maximaal 15.000 asielzoekers per jaar in de wet zou komen, maar daar is geen meerderheid voor.

Als BBB in de Tweede Kamer tegen stemt, is de kans groot dat de partij in de Eerste Kamer hetzelfde doet. Omdat BBB daar met zestien zetels de grootste fractie is, is het nog maar zeer de vraag of de wet de eindstreep haalt.

Om te beginnen blijven de regels uit het Dublin-verdrag overeind, ondanks jarenlange onderhandelingen. Dit verdrag houdt in dat het eerste land waar een vluchteling zijn of haar vingerafdrukken afgeeft, verantwoordelijk is voor de asielprocedure en de opvang. Meestal zijn dat de zuidelijke Europese grenslanden, zoals Griekenland, Italië en Spanje.

‘Het is een gemiste kans dat er geen werk is gemaakt van een eerlijker verdeelsysteem’, benadrukt Frank Candel, bestuursvoorzitter van VluchtelingenWerk Nederland.

2. Onmenselijke grensprocedure

Waar we ons ook zorgen over maken, is de verplichte grensprocedure (niet te verwarren met de ‘gewone’ asielprocedure). Deze maatregel geldt niet alleen voor mensen uit ‘veilige’ landen, maar kan voortaan ook opgelegd worden aan asielzoekers die via een ‘veilig’ derde land op doorreis zijn, bijvoorbeeld via Turkije de EU zijn binnengekomen. En bovendien voor álle vluchtelingen zonder geldige documenten.

‘Veel vluchtelingen beschikken niet over een geldig paspoort’, zegt Frank Candel. ‘In de praktijk zal deze maatregel leiden tot langdurig verblijf in ondermaatse omstandigheden in (deels) gesloten centra langs de Europese buitengrenzen. Ook gezinnen met kinderen lopen het risico op opsluiting. Dat is in strijd met het Kinderrechtenverdrag en bovenal onmenselijk.’

3. Failliet systeem

Het nieuwe pact houdt een failliet systeem in stand. De huidige regels, waaronder de Dublinregels, werken niet – dat is gebleken. Landen langs de buitengrens van Europa kunnen de hoeveelheid mensen niet aan. Het gevolg? Overvolle vluchtelingenkampen, zoals het Griekse kamp Moria, en illegale en gewelddadige push-backs. Er is dringend behoefte aan een structurele oplossing om pushbacks en schendingen van mensenrechten aan de buitengrenzen te voorkomen.

4. Migratiedeals

Verder zijn in het nieuwe pact de regels voor zogeheten ‘veilige derde landen’ verruimd. Een veilig derde land is een land buiten de EU dat niet het land van herkomst is en dat ‘veilig’ is voor de vluchteling om naartoe te gaan om bescherming te vragen. Als een persoon door dat land heen is gereisd, wordt het asielverzoek afgewezen omdat de persoon in dat derde land bescherming moet vragen.

In de nieuwe regels is het voldoende om een land als veilig derde land te beschouwen als een lidstaat of de EU een overeenkomst heeft gesloten met dat land en dat land belooft dat de bescherming die het biedt in lijn is met het Vluchtelingenverdrag. Het is niet langer nodig dat het land ook daadwerkelijk het Vluchtelingenverdrag heeft ondertekend. Dat baart ons zorgen. Zo’n overeenkomst en zulke beloftes zeggen namelijk niets. De Tunesiëdeal is een schrijnend voorbeeld van hoe afspraken op papier verschillen met de werkelijke praktijk.

Meer over migratiedeals

5. Houding van Nederland

Ten slotte hebben we kritiek op de Nederlandse inzet tijdens de onderhandelingen over het pact. Nederland verzette zich tegen voorstellen voor een eerlijkere verdeling van verantwoordelijkheden, waaronder het ‘sibling-criterium’. Dit criterium houdt in dat als een vluchteling een familielid heeft die (legaal) in een bepaalde lidstaat woont, die lidstaat verantwoordelijk wordt voor het asielverzoek.

‘Dit criterium is nou juist een perfect middel om te zorgen voor een gelijkwaardiger verdeling van asielprocedures en opvang, en tegelijkertijd van cruciaal belang voor de integratie van vluchtelingen in de verschillende lidstaten. Mensen op de vlucht willen immers, zoals ieder mens, bij hun familie zijn.’