Maandelijks archief: november 2025

november 3, 2025 · 2:01 pm

Verkiezingen 2025/D’66 Verkiezingsoverwinning/Wat nu?/Eerste Impressie

VERKIEZINGEN 2025/D’66 VERKIEZINGSOVERWINNING/WAT NU?/EERSTE IMPRESSIE
LEZERS,
In de eerste plaats is het natuurlijk goed nieuws, dat D’66 de 29 october
2025 Verkiezingen heeft gewonnen en niet de PVV [al zijn nog niet
ALLE stemmen geteld, dat is WEL de algemene prognose],
hoewel het een Nek aan Nek Race tussen deze twee partijen geweest is [1]
Maar goed:
Met de algemeen erkende D’66 verkiezingsoverwinning is het dus
Rob Jetten, die het Formatiestokje in handen krijgt. [2]
Daarover zometeen meer.
Want Jetten Rob heeft een SPLASHY [zoek maar op, dat woord!]
verkiezingscampagne gevoerd!
Overal was hij te zien, in het land, Instagram, op andere social
media, noem ze maar op, zelfs in het spelprogramma
”De Slimste Mens!”! [3]
Het zag er cool, gelikt, jong en weet ik wat allemaal meer uit.
Aangenaam om naar te kijken.
Met het gewenste resultaat!
Een Felicitatie is op zijn plaats, omdat hij toch maar
die Fascistische Partij, wiens overwinning in 2023 tot
zo’n triest dieptepunt leidde [4] heeft verslagen!
Maar daarover straks ook meer.
D’66
Ben ik dan onverdeeld enthousiast over D’66 en vooral de koers,
die deze Partij vaart.
Enkele gunstige Punten zijn er wel, zoals haar onversneden [al mag
het van mij nog wel wat radicaler!] Israel-kritiek [5], om er maar een
te noemen.
Maar blij met haar Migratiestandpunt ben ik allerminst, dat behoorlijk
”naar rechts” is opgeschoven! [6]
PVV, PVV
Bij de recente verkiezingen heeft de PVV 12 zetels verloren [7]
Mooi nieuws voor vrijheidslievende mensen, maar IS dat wel zo?
Want tegelijkertijd hebben de fascistische partijen Forum voor Democratie
en Ja21 respectievelijk 7 en 9 zetels gekregen [beiden hebben winst behaald]! [8]
[Overigens is JA21 wat ”geniepiger” dan Forum, waarvoor zij-ten
onrechte mi-vaak worden aangezien voor Fascisto Light [9]
Maar hoewel dus de PVV een behoorlijke opdonder heeft gekregen,
betekent dat NIET een algehele val in het Extreem-rechtse blok.
Integenddel!
Door de verkiezingswinst van Forum voor Democratie en JA21 zijn er nu
42 Fascistenzetels, zelfs een meer dan in 2023! [10]
Het ziet er dus verre van goed uit, aangezien alles steeds meer richting
rechts tot extreem-rechts lijkt op te schuiven [11]
Zie niet als minste de migratie-move van D’66 en een eventuele
coalitie met een Partij als JA21! [12]
Nee, ik verzin het niet.
Met deze mogelijkheid wordt wel degelijk rekening gehouden! [13]
Wat Jetten daarover zei [maar dat was wel voor de verkiezingen]
vond ik niet bemoedigend:
Jetten [ik citeer uit de Volkskrant]:
”Dus u sluit samenwerking met JA21 uit?

‘Ik sluit alleen Wilders en Baudet categorisch uit. Wat ik afgelopen jaren interessant vond bij Eerdmans (JA21-leider, red.) was dat hij het fanatiekst meedeed in de strijd tegen de btw-verhoging en de onderwijsbezuinigingen. Maar onze standpunten over de rechtsstaat en migratie staan ver van elkaar af. Mijn vraag is: wat is JA21 eigenlijk? Is het Joost Eerdmans als fatsoenlijk rechts alternatief? Of de hardere Annabel Nanninga?’ [14]

Hierin lees ik GEEN expliciete uitsluiting van JA21,

die-en niet alleen naar mijn mening-wel degelijk

een extreme partij is, al drukken ze zich soms wat minder hard uit [15] en nogmaals:

Dat vind ik niet bemoedigend!

Zou D’66 echt zover afzakken, dat ze met een

dergelijke Partij, waarvan Jetten zelf zegt zeer weinig overeenkomsten te hebben, te gaan regeren?

TOT SLOT

Een Verkiezingsoverwinning voor D’66.

Daartegenover:

Een Extreem-rechts Blok met 1 zetel winst ondanks

de Verkiezingsnederlaag van de PVV.

Rob Jetten, die een hardere toon richting Migratie

aanslaat [sinds juni 2025!]

Rob Jetten, die samenwerking met de fascistische

Ja21 niet bij voorbaat uitsluit…..

We gaan grimmige Tijden tegemoet, waarbij het

zogenaamde ”Midden” zich steeds meer beweegt

richting extreem-rechtse Fuik

Ongewild misschien, maar toch.

Des te waardevoller de historische 2023 Speech

van Frans Timmermans, die nu afscheid heeft

genomen als Groen-Links PvdA Leider.

Een Speech, die grote indruk heeft gemaakt op

mij en met mij velen

IK CITEER

””’En als je in de komende dagen in de buurt, op school, op het werk,

mensen tegenkomt, die na vanavond denken ”hoor ik hier nog wel?”

dan zeg je heel duidelijk: ”JA!”….

….

…

””Het maakt niets uit waar jouw wieg stond, waar de wieg van je

ouders stonden, waar de wiegen van je grootouders stonden

2.18 ”Je hoort erbij!” [16]

Benieuwd of dat in de Toekomst nog zo blijft

ASTRID ESSED

NOTEN

NOOT 1

https://www.astridessed.nl/noot-1-wat-nu/

NOOT 2

https://www.astridessed.nl/noot-2-wat-nu/

NOOT 3

https://www.astridessed.nl/noot-3-wat-nu/

NOOT 4

https://www.astridessed.nl/noot-4-wat-nu/

NOOT 5

https://www.astridessed.nl/noot-5-wat-nu/

NOTEN 6 EN 7

https://www.astridessed.nl/noten-6-en-7-wat-nu/

NOOT 8

https://www.astridessed.nl/noot-8-wat-nu/

NOOT 9

https://www.astridessed.nl/noot-9-wat-nu/

NOOT 10

https://www.astridessed.nl/noot-10-wat-nu/

NOOT 11

https://www.astridessed.nl/noot-11-wat-nu/

NOTEN 12 EN 13

https://www.astridessed.nl/noten-12-en-13-wat-nu/

NOOT 14

https://www.astridessed.nl/noot-14-wat-nu/

NOOT 15

https://www.astridessed.nl/noot-15-wat-nu/

NOOT 16

https://www.astridessed.nl/noot-16-wat-nu/

Reacties uitgeschakeld voor Verkiezingen 2025/D’66 Verkiezingsoverwinning/Wat nu?/Eerste Impressie

Opgeslagen onder Divers

Getagd als , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,

· 1:40 pm

NOOT 16/Wat Nu?

[16]

”’En als je in de komende dagen in de buurt, op school, op het werk,

mensen tegenkomt, die na vanavond denken ”hoor ik hier nog wel?”

dan zeg je heel duidelijk: ”JA!”….

….

…

””Het maakt niets uit waar jouw wieg stond, waar de wieg van je

ouders stonden, waar de wiegen van je grootouders stonden

2.18 ”Je hoort erbij!”

FRANS TIMMERMANS (GROENLINKS-PVDA) REAGEERT OP DE EXITPOLL
BIJ HET AFSCHEID VAN FRANS TIMMERMANS/TIMMERMANS
DANK/DANK VOOR DE HISTORISCHE 2023 SPEECH BIJ
DE FASCISTEN VERKIEZINGSOVERWINNING!
ASTRID ESSED
31 OCTOBER 2025

Reacties uitgeschakeld voor NOOT 16/Wat Nu?

Opgeslagen onder Divers

· 1:38 pm

NOOT 15/Wat Nu?

[15]

Minder harde woorden

Politicoloog Gerrit Voerman vergeleek onlangs de vier radicaal-rechtse partijen PVV, Forum, Ja21 en BvNL. Hij schaart Ja21 zonder twijfel tot die categorie, al ziet hij ook verschillen met de andere partijen. En dat zit hem met name in de toon. “Op een aantal punten gaat Eerdmans toch minder ver dan de PVV en Forum. Dat leidt er ook toe dat de partij een gematigder imago heeft.”

Gematigd is het programma lang niet altijd, al gebruikt de partij soms net iets minder harde woorden dan de concurrenten op rechts.

TROUW
RECHTS-RADICAAL JA21 IS DANKZIJ EEN IETS MILDERE TOON
SALONFAHIG VOOR MIDDENPARTIJEN
22 OCTOBER 2025
ZIE VOOR GEHELE TEKST, NOOT 9

Reacties uitgeschakeld voor NOOT 15/Wat Nu?

Opgeslagen onder Divers

· 1:29 pm

NOOT 14/Wat Nu?

[14]
VOLKSKRANT
ROB JETTEN: IEDEREEN DIE IK SPREEK, VINDT HET ASIELSYSTEEM
KUT. HET IS KAPOT NA JARENLANG BEZUINIGEN
22 OCTOBER 2025
D66 probeert met een optimistische kijk op het leven de harten van kiezers te winnen. De term ‘het kan niet’ is voortaan verboden voor politici, in plaats daarvan komen er ministers die mogelijkheden zien. De vraag is wel: welke kant wil D66 op met die doorbraakministers?

Wat voor partij is D66 eigenlijk?

‘Wij zijn by far de meest progressieve, vooruitstrevende partij. We accepteren de status quo niet en stellen de vraag hoe die te doorbreken.’

We vragen het omdat de partij een gedaanteverwisseling lijkt te hebben ondergaan. Bij de vorige verkiezingen zetten jullie in op typisch linkse D66-thema’s zoals klimaat, lhbti-rechten en onderwijs. Nu horen we die punten nauwelijks terug.

‘Ik doe wel pogingen, maar het is moeilijk om die thema’s erin te krijgen. Wat ook meespeelt: ik zag het na de vorige verkiezingen (die D66 in 2023 verloor, red.) als mijn taak om te reflecteren: hoe kijken mensen naar de partij en klopt dat met hoe we onszelf voelen? We zijn een partij die de status quo wil doorbreken, terwijl heel veel mensen ons juist als de status quo zien.’

De D66-top is anders gaan praten, valt op. Heeft dat te maken met de interne evaluatiecommissie die concludeerde dat D66 te belerend en te technocratisch overkwam bij de vorige verkiezingen?

‘Qua standpunten zijn we helemaal niet erg geschoven. Op klimaat hebben we bijvoorbeeld nog altijd een rete-ambitieus programma. Maar we hebben ons verhaal inderdaad veel meer verweven met concrete, andere thema’s. Dus we praten niet zozeer meer over de nadelen van zeespiegelstijging, maar eerder over voordelen van het isoleren van je huis voor een lagere energierekening.

‘Als ik nog een keer hetzelfde klimaatverhaal vertel als in 2020, dan stoot ik bepaalde kiezers af. Daarin ben ik geïnspireerd geraakt door collega-klimaatministers van andere EU-landen. Dan liep ik rond in Polen en dacht ik: verrek, ze doen minstens zoveel als in Nederland, maar het woord klimaat komt niet voorbij. Ze zeggen daar dat het gaat om energie-onafhankelijkheid van Rusland en lagere kosten. Je kunt meer mensen meekrijgen door je narratief iets aan te passen.’

Bent u niet gewoon bang om te links gevonden te worden? Uw klimaatdrammer-trui hangt al een tijdje in de kast en woorden die kiezers associëren met links lijkt u te vermijden.

‘Ik vind die rechts-links-discussie de minst boeiende. Je zou mij per thema op heel verschillende plekken kunnen indelen. Klimaat is overigens al lang geen uitsluitend links thema meer. Ik denk dat ook veel VVD’ers erg teleurgesteld zijn in het gebrek aan resultaten op dat vlak.’

Voor veel kiezers is het toch van belang of ze u links of rechts moeten indelen? Timmermans zegt zelfs dat Nederlanders op 29 oktober voor de keuze staan van een kabinet dat links- of rechtsaf slaat.

‘Ik denk dat de keuze in het stemhokje niet zozeer gaat over rechts of links, maar veel meer over: welke vibe heb je bij een partij? Het is wel een heel saaie, fletse bedoening bij VVD, GroenLinks-PvdA en CDA. Ze willen alleen maar rust en stabiliteit uitstralen. Een stem op D66 is er daarentegen een op een heel gretige club die er in de coalitie vol voor gaat.’

Het gaat naast de vibe toch ook om de vraag: stapt D66 na de verkiezingen net zo lief met GL-PvdA in een kabinet als met VVD of JA21?

‘Is met wie je in een kabinet wil nu echt de relevante vraag? De vraag is veel meer of het ons gaat lukken om Wilders te verslaan. En of we dit keer niet een extreem kabinet krijgen.’

Linkse kiezers worstelen wel met die vraag. Kunnen zij beter op GroenLinks-PvdA of D66 stemmen als ze geen kabinet met VVD en JA21 willen?

‘Nou, de droomcoalitie van VVD-leider Yesilgöz met daarin JA21 en D66 is bijna lachwekkend. Als kiezers denken: gaat dat gebeuren? Nou, dat lijkt me niet. Ik zou niet weten hoe we onze ambities daarmee waar moeten maken.’

Dus u sluit samenwerking met JA21 uit?

‘Ik sluit alleen Wilders en Baudet categorisch uit. Wat ik afgelopen jaren interessant vond bij Eerdmans (JA21-leider, red.) was dat hij het fanatiekst meedeed in de strijd tegen de btw-verhoging en de onderwijsbezuinigingen. Maar onze standpunten over de rechtsstaat en migratie staan ver van elkaar af. Mijn vraag is: wat is JA21 eigenlijk? Is het Joost Eerdmans als fatsoenlijk rechts alternatief? Of de hardere Annabel Nanninga?’

U stipte het al aan: op klimaat vindt u uzelf niet minder ambitieus. Maar op uw congres bleek dat de tien nieuwe steden die D66 wil bouwen ten koste mogen gaan van natuur. Is D66 nog wel zo groen?

‘Hier hebben we echt een beweging gemaakt. Wij zijn lang de partij geweest die zei: we moeten alleen binnenstedelijk bouwen. Maar dan ga je er gewoon niet komen. Het legt ook een enorme druk op wijken en stadsdelen waar het al erg vol is. Je moet dus bereid zijn ook aan grootschalige nieuwbouw te doen. Dat hoeft niet ten koste te gaan van groen. Sterker nog, je kunt het met elkaar combineren.’

Het mag wel ten koste gaan van natuur in het Markermeer, waar één van uw tien nieuwe steden moet komen. En u wilt in weilanden bouwen.

‘1 procent van de landbouwgrond is genoeg om ongeveer de helft van de woningbouwopgave te realiseren. En ik kan genoeg landbouwgrond aanwijzen waar echt geen sprake is van biodiversiteit.’

Ook op migratie lijkt u naar rechts opgeschoven: D66 wil asielzoekers buiten de EU selecteren. Bent u niet bang om progressieve kiezers te verliezen?

‘Iedereen die ik spreek vindt het huidige asielsysteem gewoon kut. En het is ook kapot na jarenlang bezuinigen. De bezwaren die steeds terugkomen: de levensgevaarlijke routes en die oneindige periode van onzekerheid in Nederland. Maar ook: we hebben er geen controle over en iemand die misbruik maakt van ons asielsysteem kan eindeloos doorgaan.

‘Dan kun je als progressieve politicus zeggen: ‘Je moet je daar niet over uitspreken, want als je over migratie praat, help je Wilders.’ Ik heb dat ook lang gedacht. Maar als je deze discussie overlaat aan extreemrechts, gaat dit gesprek verder ontsporen. Wij moeten veel assertiever zijn. Ik vind dat Timmermans dat ook goed doet. Met onze partijen valt best te praten over een nieuw asielsysteem, onder bepaalde voorwaarden.’

D66 vindt dat echte doorbraken uitblijven omdat politici zo veel met elkaar ruziën. Wie zijn volgens u die ruziemakers die alle vooruitgang blokkeren?

‘Ik denk dat alle politici weleens ruzie hebben gemaakt. Maar de afgelopen periode was het natuurlijk vooral de extreemrechtse coalitie.’

In de ogen van uw rechtse concurrenten frustreert ú juist vooruitgang. D66 is immers een partij die ‘het kan niet!’ roept als Wilders eist dat Nederland de grenzen sluit. Of als Caroline van der Plas bouwvergunningen wil afgeven door de stikstofregels te negeren. Hoe verweert u zich daar tegen?

‘Onze woordkeus is veranderd. ‘Dat kan niet’, zul je ons gewoon niet zo snel meer horen zeggen. Wel: ‘dat vinden wij onverstandig’. En direct daarna: ‘waar zit de overeenkomst tussen ons?’ Onze ervaring in voorgaande kabinetten is: het is soms beter om je verlies te nemen om ervoor te zorgen dat iets lukt.’

D66 maakt een groot punt van geweld tegen politici en de ondermijning van de democratie. Wilders schortte zijn campagne tijdelijk op, Timmermans werd belaagd. En op 20 september werd het D66-partijkantoor aangevallen. Hoe beïnvloedt dit de campagne?

‘Je merkt dat veiligheid inmiddels bij alle partijen speelt. Dat je denkt: oké, waar ga ik morgen naartoe en welke mensen loop ik daar tegen het lijf? Gelukkig zitten de mensen die voor onze veiligheid zorgen er bovenop. Veel beter nog dan bij voorgaande campagnes.’

Heeft u ook beveiliging?

‘Soms wel. Het ligt eraan waar we naartoe gaan.’

Een ongemakkelijke vraag: maken sommige politici volgens u gebruik van bedreigingen tijdens hun campagne? Er zijn bijvoorbeeld mensen die suggereren dat het Wilders goed uitkwam. En gaat het niet wat ver dat D66 ansichtkaarten afdrukte van het beschadigde partijkantoor?

‘Bij Wilders denk ik echt oprecht dat het hem veel doet. Hij leeft al heel lang met die beveiliging, maar als je dan zo concreet je naam weer op zo’n dodenlijst ziet staan… Die gasten hadden echt serieuze plannen: de drones en spullen lagen allemaal klaar hè? Ik snap dat je dan even geen zin meer hebt.

‘Voor D66 geldt: toen ik daar bij het partijkantoor stond en de glasscherven uit mijn schoenen moest halen, was ik gewoon pissig. De dagen erna werd ik nog bozer, omdat medewerkers doodsbedreigingen via de telefoon kregen. Toen kwam iemand op het briljante idee om de houten borden die voor de ingegooide ramen hingen te bespuiten met de tekst: ‘De democratie laat zich niet breken.’ Het is eigenlijk meer een aandenken voor de leden dan dat het voor de buitenwereld bedoeld is.’

De democratie beschermen is een belangrijk D66-thema. Is die echt in gevaar, denkt u?

‘Ja, je moet niet naïef zijn. Veel mensen voelen zich niet goed vertegenwoordigd. Daarnaast staat het democratisch systeem steeds meer onder druk. Dat begint met politici die grapjes maken over D66-rechters, of journalisten die tuig van de richel zouden zijn. Steeds meer mensen denken dat dit normaal is.

‘Maar ik vind het niet normaal dat Caroline van der Plas over de Raad van State op tv zegt dat de juristen daar politiek gekleurd zijn: Are you fucking kidding me? Ze is gewoon de voorzitter van de fanclub van Geert Wilders geworden: ze kopieert zijn teksten en doet er nog een schepje bovenop. Dat zit nu, mede dankzij de VVD, wel gewoon in het centrum van de macht.’

Bij een falende democratie denken wij eerder aan rechters en journalisten die hun werk niet meer kunnen doen. Of aan een land waar geen verkiezingen worden gehouden, bijvoorbeeld in het Midden-Oosten.

‘Maar van Polen, Hongarije en de Verenigde Staten word je ook niet heel vrolijk, toch?’

U heeft de angst dat we die kant op gaan?

‘Ja. Het kan ook hier in Nederland misgaan.’

U bent toch juist optimistisch? D66 haalt immers inspiratie uit de verkiezingsleus van Obama: het kan wél. Wat kan er volgens u nu wel?

(Lacht) ‘Vrij veel denk ik! Het begint met een nieuwe mentaliteit. Ik heb als minister drie jaar geleden met veel ontzag gezien hoe ambtenaren in acht maanden tijd een lng-terminal operationeel kregen zodat we geen Russisch gas meer hoefden te importeren. Er kwam iets los bij die mensen. Een gretigheid. De uitspraak ‘het kan wel’ staat voor een nieuwe generatie politieke leiders die met energie een paar grootse dingen gaan doen. Met die mentaliteit denk ik dat we bijvoorbeeld ook het woningprobleem kunnen oplossen.’

Waarom lukte dat niet toen u tussen 2017 en 2023 in het kabinet zat?

‘Op sommige onderwerpen zijn we ver gekomen! Maar in zijn geheel tekenden de voorgaande kabinetten inderdaad te veel voor een zesje. Daar zijn we zelf ook bij geweest. Wij hebben daarvan geleerd.’

D66 pleit nu voor ‘doorbraakministers’. Waarom heeft u die niet eerder geleverd?

‘Ik vind oprecht dat er een paar kanjers in kabinet-Rutte IV zaten, en niet alleen bij ons. Maar de keuze voor ministers is dus nóg veel belangrijker geworden. Het namenlijstje moet niet het sluitstuk van de formatie zijn.

‘Ik neem het overigens niemand kwalijk als ze met gezond wantrouwen het stemhokje instappen. Maar ik hoop de weg te tonen naar een optimistische toekomst.’

EINDE

Reacties uitgeschakeld voor NOOT 14/Wat Nu?

Opgeslagen onder Divers

· 1:26 pm

NOTEN 12 EN 13/Wat Nu?

[12]
MET D’66 VAN DE REGEN IN DE DRUP/D’66 IN DE GRIP VAN\HAATZAAIPOLITIEK TEGEN VLUCHTELINGEN
ASTRID ESSED
In het Tweede Kamergebouw ontvouwt zich razendsnel een nieuwe politieke realiteit. De grootste winnaar van deze verkiezing is D66: die partij moet kiezen of het voor een coalitie in het centrum of over rechts wil gaan. Vrijwel zeker zal die tweede optie vereisen dat de partij over de eigen ideologische grenzen heen moet stappen door met het radicaal-rechtse JA21 samen te werken.
NRC

D66 wacht een lastige formatiepuzzel, maar éérst moet blijken of de partij de PVV nu wel of niet verslaat

30 OCTOBER 2025
Formatie Terwijl D66 en PVV wachten tot de definitieve uitslag bekend is, wordt door alle partijen al nagedacht over mogelijke coalities. Zal D66 over de ideologische grenzen heen stappen voor een coalitie over rechts? Of kan het de VVD overhalen de blokkade tegen GroenLinks-PvdA te laten varen?
In het Tweede Kamergebouw ontvouwt zich razendsnel een nieuwe politieke realiteit. De grootste winnaar van deze verkiezing is D66: die partij moet kiezen of het voor een coalitie in het centrum of over rechts wil gaan. Vrijwel zeker zal die tweede optie vereisen dat de partij over de eigen ideologische grenzen heen moet stappen door met het radicaal-rechtse JA21 samen te werken. Het alternatief: de partij moet de VVD onder druk zetten of charmeren om diens blokkade tegen GroenLinks-PvdA te laten varen.
In de nacht van woensdag op donderdag zorgde een verschuiving van enkele zetels ervoor dat de formatie op dit moment nog niet kan beginnen. D66, dat woensdag nog 27 zetels leek te halen, haalt er toch 26, net als de PVV. De grote vraag is nu welke partij de meeste stemmen heeft. „Het is ontzettend spannend”, zei Jetten donderdag. „We wachten de komende uren, misschien wel dagen, om de definitieve uitslag te krijgen.”
Totdat die duidelijk is, willen zowel D66 als PVV niet beginnen aan de formatie. Het maakt volgens PVV-leider Geert Wilders „heel veel” uit wie meer stemmen heeft, want diegene moet de formatie beginnen.

Restzetel

Dat is op zich geen uitzonderlijke gedachte – het initiatief ligt in Nederland bij de grootste partij – maar de PVV is wel een uitzonderlijke partij. Wilders is uitgesloten door het overgrote deel van de Kamer, dus als hij een formatiepoging doet zal die hoogstwaarschijnlijk stuklopen. Aannemelijk is dat D66 de eerste (serieuze) formatiepoging zal doen.
D66 kan inzetten op een centrumcoalitie met CDA, GroenLinks-PvdA en VVD. Maar VVD-leider Dilan Yesilgöz heeft haar campagne gestoeld op het uitsluiten van GroenLinks-PvdA. De dag na de verkiezingen zegt Yesilgöz: „Aan onze inzet is absoluut niks veranderd.” De VVD – die met 22 zetels essentieel lijkt voor een coalitie – zette in op een rechts kabinet met D66, CDA en JA21. Voor D66 is dat ideologisch een minder logische optie, het radicaal-rechtse JA21 staat ver van de progressieve liberalen af.
Woensdagavond leek die rechtse samenstelling 78 zetels te halen, waar VVD’ers dolgelukkig om waren. Maar na de nachtelijke verschuivingen gaat het om 75 zetels, één te weinig voor een meerderheid. Een vijfde partij zou dus nodig zijn, naast JA21. Tenzij de combinatie D66-VVD-CDA-JA21 een restzetel krijgt. Sommige D66’ers zijn blij dat de route over rechts minder begaanbaar lijkt dan gedacht. Maar Yesilgöz laat zich er niet zomaar van af brengen, zij ziet „mooie oplossingen en allerlei variaties”.
Wat die zijn, is gissen: Yesilgöz zegt dat de VVD gezien de uitslag niet aan zet is. Daar is men binnen de partij erg tevreden over: laat D66 het maar oplossen, vindt de VVD. Hoe constructief de partij zich zal opstellen, moet blijken. Yesilgöz had het donderdag in ieder geval niet over de hypotheekrenteaftrek. Het afschaffen daarvan had ze tot breekpunt gemaakt tijdens de campagne, terwijl D66 en CDA dat wel willen.
EINDE
AD
D’66 VIERT OVERWINNING, MAAR HOOPT ACHTER DE SCHERMEN DAT 27STE ZETEL AAN PARTIJ VOORBIJGAAT
31 OCTOBER 2025
D66 steekt de vlag uit: de partij van Rob Jetten kan volgens de verkiezingsdienst van het ANP niet meer ingehaald worden door de PVV. Sterker, er is een kans dat D66 zelfs nog een extra restzetel wint. Al hopen de D66’ers achter de schermen dat het bij 26 zetels blijft: met een zetel extra is een centrumrechts meerderheidskabinet van vier partijen ineens tóch een optie.
Nog altijd moeten er stemmen geteld worden. In Venray vertraagde een brand in het gemeentehuis de stemming en bleek er vrijdag ook nog een hertelling nodig. Maar de verkiezingsdienst van het ANP weet het zeker: als maandag of dinsdag óók de briefstemmen uit het buitenland bekend zijn, zal blijken dat D66 de meeste stemmen heeft gehaald.

D66-leider Rob Jetten claimde de ‘historische’ overwinning van zijn partij vrijdagmiddag. „Ik ben heel erg trots. Tegelijkertijd voel ik ook een grote verantwoordelijkheid om tot een stabiel en ambitieus kabinet te komen.”

‘Praktische problemen’ bij extra zetel

D66 komt in de voorlopige uitslag net als de PVV op 26 zetels uit. Er is zelfs een kans dat D66 zelfs nog een extra restzetel wint. Al hopen de D66’ers achter de schermen dat het bij 26 zetels blijft. „Meer stemmen krijgen dan de PVV is voor mij al zoet genoeg”, zegt een D66’er. Een zetel extra zou de partij met ‘praktische problemen’ opzadelen, ziet deze.

Zo’n 27ste zetel betekent namelijk dat D66, VVD, CDA en JA21 samen alsnog op 76 zetels zouden kunnen uitkomen, waardoor een centrumrechts kabinet van vier partijen tóch binnen handbereik komt. Maar D66 wil liever formeren met GroenLinks-PvdA in plaats van met JA21.

Meerderheid in Eerste Kamer

Niet voor niets benadrukte Jetten vrijdag dat zijn gedroomde ‘stabiele’ kabinet ook in de Eerste Kamer ‘goed aan de slag kan’. Daar heeft de optie met JA21 bij lange na geen meerderheid. Een kabinet van D66, VVD, CDA en GroenLinks-PvdA heeft met 86 van de 150 zetels een ruime meerderheid in de Tweede Kamer en heeft ook in de Eerste Kamer bijna een meerderheid. De VVD sluit die optie echter uit.

Jetten heeft daarom een oproep aan VVD-leider Dilan Yesilgöz. „Laat deze uitslag op je inwerken. De kiezer wil ook dat we stoppen met de gedoetjes en snel een stabiel kabinet vormen.” Volgens Jetten verschilt campagnetijd van formatietijd. „Nu hebben we een andere verantwoordelijkheid en dat is zorgen dat het land zo snel mogelijk verder kan.”

Voortouw bij de formatie

Of het er nu 26 blijven of 27 worden: omdat D66 meer stemmen haalt dan de PVV, krijgt Jetten het voortouw bij de formatie. Komende dinsdag mag hij een verkenner naar voren schuiven. Jetten wil nog geen naam noemen. „Het zal een verkenner zijn die echt met alle kanten van het politieke spectrum goed kan samenwerken.”

De verkenner verzamelt alvast voorkeuren en blokkades qua coalitievorming. Uit diens verslag zal blijken dat de andere grote partijen geen kabinet willen vormen met de PVV. Die optie is dan al uitgesloten, nog voor de nieuwe Tweede Kamer op 12 november aantreedt. Op die manier kan de informateur straks meteen uit de startblokken schieten nadat er over twee weken wordt gedebatteerd over de verkiezingsuitslag.

Restzetel voor SP?

De Kiesraad stelt pas vrijdag 7 november de definitieve uitslag vast. Op het laatste moment kan er namelijk nog iets verschuiven omdat bijvoorbeeld de restzetelverdeling nét anders uitvalt. Vooral voor de SP is het nagelbijten: die partij sleept in de laatste tussenstand de laatste restzetel binnen. Vooral door de nog niet getelde stemmen uit het buitenland zou de SP die zetel nog kunnen kwijtraken aan D66.

Dit weekend ligt het formatieproces stil. Veel partijen zijn daar allerminst rouwig om: de campagnes hebben veel energie gevergd en lijsttrekkers willen graag even bijtanken voor zij een slopend formatieproces ingaan. Bovendien valt te beluisteren dat het ook wel goed is om even een paar dagen afstand te nemen, zodat de hitte van de campagne plaats kan maken voor een meer constructieve houding tijdens de kabinetsvorming.

EINDE

[13]
RTL NIEUWS
DEZE COALITIES ZIJN MOGELIJK VOOR JETTEN:
”GEEN ENKELE KAN OP BREED ENTHOUSIASME REKENEN”
De uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen wijst op twee of misschien drie mogelijke coalities. Maar voordat een kabinet van een van die coalities op het bordes staat, moeten er nog wel wat problemen worden overwonnen. Politiek verslaggever Frits Wester legt uit wat de moeilijkheden zijn.

Optie 1: D66, VVD, CDA en GroenLinks-PvdA

Een middenkabinet van D66, VVD, GroenLinks-PvdA en het CDA wordt vaak genoemd als een van de meest voor de hand liggende opties voor een nieuw kabinet. Het kan rekenen op een Kamermeerderheid van 86 zetels. Deze combinatie heeft ook de voorkeur van de grootste coalitiepartij D66 en initiatiefnemer bij de formatie, Rob Jetten.

Toch is dat nog niet zo eenvoudig als op het eerste gezicht lijkt, zegt politiek verslaggever Frits Wester. “Een van de redenen is dat de VVD dit tijdens de campagne heeft uitgesloten. Partijleider Dilan Yeşilgöz heeft haar kiezers expliciet beloofd niet met GroenLinks-PvdA te zullen samenwerken in een kabinet”, zegt Wester. “Dat heeft ze ook na de verkiezingen herhaald.”

Dat is overigens niet het enige probleem voor deze coalitie. “Ook GroenLinks-PvdA zal nog niet overtuigd zijn om zo maar mee te regeren. De partij heeft 5 zetels verloren en ook haar leider is opgestapt. Het is niet gek dat de partij dan wil hergroeperen, wellicht dat de partij dat liever in de oppositie doet. Daarnaast, voor de partij is het helemaal niet zo aantrekkelijk om als meest linkse partij in zo’n kabinet met drie rechtsere partijen te gaan zitten. Dan raakt je verhaal nogal in de verdrukking.”

Dat laatste is ook voor de jongerenorganisaties van GroenLinks en PvdA reden om de moederpartij op te roepen niet in een ‘rechts kabinet’ te stappen.

Een ander ‘probleem’ van deze coalitie is dat dit kabinet – dat wel een ruime meerderheid heeft in de Tweede Kamer – geen meerderheid zou hebben in de Eerste Kamer. Instemming van de Eerste Kamer met nieuwe wetten is tenslotte noodzakelijk om die in te voeren. De partijen hebben daar gezamenlijk 35 zetels, dat is 3 zetels te weinig voor een meerderheid. “Maar waarschijnlijk zijn daar wel meerderheden te regelen met bijvoorbeeld steun van de ChristenUnie”, zegt Wester.

Optie 2: D66, VVD, CDA en JA21

De andere veelgehoorde mogelijke coalitie is die van centrumrechts. VVD-leider Yeşilgöz heeft het de hele campagne nergens anders over. Het bestaat uit D66, VVD, CDA en JA21. Deze coalitie kan rekenen op steun van 75 zetels in de Tweede Kamer. Geen meerderheid, maar het kabinet kan ook niet worden weggestuurd door een linkse Kamermeerderheid. Bovendien kan het mogelijk toch op 76 zetels rekenen, als D66 nog een restzetel in de wacht sleept.

“Het probleem daarbij is dat de verschillen tussen D66 en JA21 groot zijn. D66-leider Rob Jetten heeft zijn voorkeur uitgesproken voor samenwerking met GroenLinks-PvdA boven JA21. Ook is het voor D66 niet aantrekkelijk om als meest linkse partij in zo’n kabinet te gaan zitten. Hierbij geldt hetzelfde verhaal als voor GroenLinks-PvdA in dat andere kabinet: je wilt niet als enige aan de ‘linkerflank’ zitten. Dan ligt het compromis ver van jouw eigen overtuiging. Voordeel is dat VVD dit heel erg graag wil, net als JA21.”

Maar hier maakt de Eerste Kamer het veel lastiger, zegt Wester. Deze partijen hebben daar slechts 24 zetels. Dat komt niet in de buurt van een benodigde 38 zetels. “Zo’n kabinet is dan minimaal afhankelijk van steun van de BBB, en haar 13 zetels. Die partij kan dan enorme eisen stellen en anders alles tegenhouden. Dat geldt ook als dat kabinet steun zou zoeken van GroenLinks-PvdA, die in de Eerste Kamer 14 zetels heeft.”

Optie 3: Minderheidskabinet van D66, VVD en CDA

Een andere mogelijkheid is een minderheidskabinet van D66, VVD en CDA. Dat kan rekenen op 66 zetels. “Voor een meerderheid kan zo’n kabinet het ene moment kijken naar links – GroenLinks-PvdA – en het andere moment naar rechts, – JA21 of PVV en BBB. Maar als je aan weerszijden met zoveel politiek chagrijn te maken krijgt, is de kans dat elkaar over en weer veel gegund wordt, nihil. Dat wordt zeker niet stabiel.”

EINDE

Reacties uitgeschakeld voor NOTEN 12 EN 13/Wat Nu?

Opgeslagen onder Divers

· 1:20 pm

NOOT 11/Wat Nu?

[11]
VOLKSKRANT
HOEVEEL RADICALE VERRECHTSING KAN DE DEMOCRATIE
NOG AAN, VRAAGT COLUMNIST KUSTAW BESSEMS ZICH AF
1 NOVEMBER 2025
Na de Tweede Kamerverkiezingen concludeert columnist Kustaw Bessems: we schuiven met z’n allen, en de richting is radicaal-rechts en in hoge mate autoritair. Het afglijden van onze democratie stopt met geen enkele nu mogelijke coalitie ineens.
Soms zit je in een trein en lijkt het of je wegrijdt. Tot je doorhebt dat het de trein naast de jouwe is die vertrekt. Jij staat nog stil bij het perron. Andersom bestaat dit effect ook. Astronauten op een ruimtestation verplaatsen zich met duizelingwekkende snelheid rond de aarde, maar voor hen voelt het of ze stilhangen, bij gebrek aan een referentiepunt.

Wat beweegt er om ons heen? Wat blijft staan? En als alles verschuift, waar sta jij dan? Het is niet makkelijk om vast te stellen.

‘Jetten met D66 grote winnaar’, kopten kranten donderdagochtend. Een sprong van negen naar – waarschijnlijk – 26 zetels. Spectaculair nieuws, toch? Alleen, als spektakel zich bij elke verkiezing voordoet, is het dan nog wel spektakel?

De vorige keer was het NSC dat uit het niets twintig zetels pakte. De PVV won er zeventien. Al dertig jaar vinden zulke verschuivingen plaats. Kunnen we dan inmiddels eigenlijk zeggen dat de gebruikelijke schommelingen zich weer voordoen?

Het politieke midden

Dat D66 voor het eerst de grootste wordt, is heus bijzonder. Als je van D66 bent. Maar heeft de kiezer hiermee ‘een duidelijke boodschap gegeven’, zoals Rob Jetten zei? Met de kleinste grootste partij ooit, terwijl andere vlak daarachter volgen? Wat is die boodschap dan?

Die luidt: ‘terug naar het midden’, volgens de voorpagina van het AD. En ook NRC kopte: ‘Grote overwinning van D66 markeert de comeback van het politieke midden.’ In Nieuwsuur wist Arjan Noorlander: ‘De kiezer heeft gezegd: ga eens in dat midden kijken.’ Maar hij wees ondertussen naar een scherm waarop D66, VVD en CDA samen een schamele 66 zetels haalden. Dan spreekt de kiezer wel op fluistertoon.

Het uitroepen van de comeback van het midden is al een ritueel sinds de opkomst van het populisme 25 jaar geleden begon. En dat midden komt ook telkens terug, maar steeds kleiner, zieliger, zwakker. Als het een oude artiest was, zou je misschien enigszins gegeneerd zeggen: blijf maar in de coulissen.

En waar bevindt dat midden zich? Een combinatie van D66, VVD en CDA gold ooit als centrumrechts. En dat was toen de VVD nog werd geleid door vrijzinnige liberalen als Hans Dijkstal of Jozias van Aartsen. Tegenwoordig ondenkbaar.

Verrechtsing

Wat schuift er, wat blijft onveranderd? Vóór elke verkiezing verschijnt het Kieskompas, dat partijen en kiezers op twee assen plaatst: economisch links-rechts en cultureel progressief-conservatief. Hierin was al direct te zien dat rechts radicaler werd. Vooral BBB. Maar ook de VVD.

In een nuchter stuk in de Volkskrant stelde Yvonne Hofs na de uitslag dan ook de belangrijkste uitkomst vast: de verrechtsing zet door. ‘Het radicaal-rechtse blok (PVV-JA21-FvD) wint per saldo één zetel en heeft er nu 42.’ En dat is krap genomen, want ‘vooral BBB is sterk geradicaliseerd en hoort qua standpunten eigenlijk bij dat blok’. Radicaal-rechts telt dus 46 zetels – groter dan ooit.

Daar komt bij dat ook de VVD inmiddels dus tegen radicaal-rechts aanschurkt. Zoals met het idee om onwelkome ideeën onder de noemer ‘antifa’ zonder tussenkomst van een rechter door de politiek te laten verbieden. Veel kiezers zien geen belemmerende verschillen meer en stappen over vanuit PVV of JA21. Gematigden vluchten naar D66 of CDA. Tel de marginalisering van links erbij op, plus de beloning voor een D66-campagne met rechtse accenten, en je zou bijna zeggen: de kiezer heeft een duidelijke boodschap afgegeven.

Bedenk dat die kiezer dat doet na een kabinet waarin radicaal-rechts domineerde, niets bereikte en na elf maanden chaos uiteenviel.

Trumpiaans

We schuiven met z’n allen. En de grotere beweging hangt niet af van een lijsttrekker of tactiek. De beweging is internationaal, radicaal-rechts, en in hoge mate autoritair. Nederland onttrekt zich daar niet aan.

Het is niet meer zo relevant welk partijtje precies wint. Belangrijker is: is de uitkomst goed of slecht voor de democratie? En dat antwoord ligt minder voor de hand dan je hoopt.

Mijn worstcasescenario kwam niet uit: een afgetekende PVV-overwinning gecombineerd met een kabinet-Timmermans. Dat zou de ideale voedingsbodem zijn geweest voor verdere radicalisering, intimidatie en geweld. Geert Wilders begon tijdens de campagne al met trumpiaanse dreigementen. Hij zei tegen andere leiders: ‘Als de PVV de grootste wordt en jullie willen niet met ons regeren, dan is de democratie dood in Nederland.’ ‘Dat zullen veel mensen niet accepteren’, zei hij, ‘ze zullen boos en teleurgesteld zijn.’

Veel gunstiger is de situatie nu niet. Dat 2,2 miljoen kiezers stemmen op partijen – PVV en FvD – die zo radicaal en onbetrouwbaar zijn dat ze worden uitgesloten van regeringsdeelname, is in democratisch opzicht een etterende wond. Hoe terecht die uitsluiting ook is, en al wisten die kiezers het van tevoren, ze leidt tot coalities die al gauw een heel andere richting inslaan dan een meerderheid van de bevolking wenst.

Een veelbezongen brede coalitie van D66, VVD, GroenLinks-PvdA en CDA helt bijvoorbeeld over naar progressieve zijde, terwijl RTL liet zien dat in aanloop naar de verkiezingen 40 procent van Nederland een rechts kabinet wilde, 28 procent een middenkabinet en slechts 20 procent een links kabinet. Het is een naïeve en riskante fantasie dat zo’n kabinet van ‘nationale eenheid’ met imposante daadkracht afgehaakte kiezers terugwint. De grote vraagstukken lossen zich niet in één termijn op. Wie kan uitleggen hoe een migratiebeleid eruitziet dat zowel GroenLinksers als VVD’ers omarmen en waar PVV-aanhangers van zeggen: puik gedaan?

Versplinterd

En nu zou ik graag met het betere alternatief komen. Maar laat ik verklappen dat dit een stuk is met meer vragen dan antwoorden. Wie bij de AA van zijn verslaving af wil, moet als eerste stap erkennen dat hij de controle over zijn leven kwijt is. Wij, als democratie, zijn nog bij deze stap. We moeten onder ogen zien dat we met een groot radicaal-rechts blok in een verdeeld en onbestuurbaar land leven.

Een blok dat men ‘versplinterd’ noemt, maar dat eerder een handige variatie kent. FvD rekt de marges van het aanvaardbare op. De PVV beukt op het systeem in en consolideert macht. JA21 en BBB presenteren zich als redelijk alternatief.

Een coalitie van D66, VVD, CDA en JA21, eventueel met steun van BBB, zou iets meer recht doen aan ‘de boodschap van de kiezer’. Maar hoe Jetten met dit gezelschap de stikstof- en wooncrisis wil oplossen is een raadsel. En zo’n coalitie brengt een partij in het hart van de macht die is voortgekomen uit het toen al fascistoïde FvD.

Daar staat tegenover dat JA21 verdragen wil wijzigen in plaats van negeren. Dat partijleider Eerdmans zegt dat een koerswijziging op asiel ‘tijd vergt’ en dat je ‘misschien niet van die loze beloftes moet doen’. Dus zeg het maar: beweegt JA21 naar de democratische rechtsstaat toe, en neemt de partij kiezers daarin mee? Of beweegt het land onder leiding van JA21 er dan juist verder van weg?

Geen wondermiddel

Er wordt gemijmerd over een minderheidscoalitie met wisselende meerderheden. Maar die droom lijkt uiteen te spatten door een gemarginaliseerd links dat niets gratis zal steunen, en door dat radicaal-rechtse blok dat deels überhaupt niet uit is op beleid, maar op ondermijning van het bestel.

Ik weet niet wat de minst slechte optie is. Het is alleen een nuttig besef dat het afglijden van onze democratie met geen enkele nu mogelijke coalitie ineens stopt.

Dat maakt proberen niet zinloos. Het staat wel vast dat migratie moet worden teruggebracht en de opvang verbeterd. We moeten alleen niet denken dat we er dan zijn.

En het zal schelen als de overheid beter gaat functioneren. D66 en CDA lijken die ambitie te hebben. Maar het is geen wondermiddel. Ik word onrustig als de commentator van de Volkskrant nu al is gerustgesteld over ‘de rechtsstaat, de Grondwet en de onafhankelijke instituties’, ‘welke afslag zij nu ook nemen in de formatie’. Alsof schendingen en verdachtmakingen uitsluitend van de PVV komen.

Ecosysteem

Om gevoel te krijgen voor wat er schuift en waar je staat, moet je met elkaar proberen te toetsen en te ijken. JA21-campagneleider Michiel Hoogeveen noemde het een ‘gamechanger’ toen Ingrid Coenradie en Joost Eerdmans samen bij Pauw & De Wit zaten ‘en Ingrid een mooi slotstuk op de piano mocht spelen’. ‘Dat was het moment dat we konden laten zien: wij zijn serieus.’ Zouden Tim de Wit en Jeroen Pauw en hun redactie het erover hebben gehad? Of ze op dat moment meebewogen, en waarmee dan?

Nog intrigerender: FvD is een ronduit extreemrechtse partij en leider Thierry Baudet kondigde aan dat hij Lidewij de Vos tot frontvrouw maakte, louter om toegang te krijgen tot media die hem weigerden. Aan de ideeën veranderde niets. Prompt werd De Vos overal geïnterviewd.

Een fundamenteel debat over het ecosysteem van talkshows en sociale media – dat de journalistiek in invloed heeft verdrongen, maar zonder de bijbehorende beroepsnormen – is nodig.

Alleen moeten we ook dan niet denken dat we er zijn.

De strijd voor de democratie is een veelfrontenstrijd. Je vecht tegen propagandastromen, gefaciliteerd door nauwelijks gecontroleerde techmagnaten. Je vecht voor kennis bij Nederlandse jongeren over burgerschap, waar ze nu meestal amper iets van weten. Je vecht om mensen te winnen voor het democratisch ideaal, die soms zeker denken te weten dat jij juist de vijand van de volkswil bent. Je vecht, terwijl je er rekening mee moet houden dat er na Wilders iemand komt die je nog naar hem zal doen terugverlangen. En je vecht terwijl je wankel staat. Omdat niets meer vastzit. En alles schuift.

EINDE

Reacties uitgeschakeld voor NOOT 11/Wat Nu?

Opgeslagen onder Divers

· 1:18 pm

NOOT 10/Wat Nu?

[10]
VOLKSKRANT
ONDANKS VERLIES PVV ZET VERRECHTSING TWEEDE KAMER
ONVERMINDERD DOOR
31 OCTOBER 2025
Veel gematigde en linkse kiezers reageerden opgelucht op de verkiezingsuitslag, omdat zij die interpreteren als een herstel van het politieke midden. Niets is minder waar: de Tweede Kamer is verder naar rechts opgeschoven.
Wie alleen naar de grote winnaars en verliezers kijkt, zou kunnen denken dat de Nederlandse kiezer is teruggekeerd naar het redelijke midden. De ‘constructieve’ middenpartijen D66 en CDA hebben immers grote winst geboekt, terwijl de aanhang van de radicaal-rechtse PVV flink geslonken is.

De inkt van de verkiezingsuitslag was donderdagochtend nog niet droog, of linkse organisaties verdrongen zich om de politieke koerswijziging toe te juichen. Donald Pols en Marjan Minnesma, directeur van respectievelijk de milieuorganisaties Milieudefensie en Urgenda, spraken in de NOS-uitzending de hoop uit dat het volgende kabinet (met het linksige D66 als kartrekker) de aanpak van klimaatverandering weer serieus ter hand zal nemen.

Het Samenwerkingsverband Marokkaanse Nederlanders liet het ANP weten opgelucht te zijn en te hopen op een kabinet ‘dat zich inzet voor kansengelijkheid en inclusie’. Het platform voor vrouwenrechten WO=MEN reageerde eveneens dolenthousiast: ‘Gisteren koos een overweldigende meerderheid voor partijen die staan voor vrouwenrechten en gendergelijkheid, terwijl wereldwijd het aantal autocratische en ultraconservatieve regimes groeit.’

Linkse lente ver weg

Een nuchtere blik op de nieuwe zetelverdeling in de Tweede Kamer maakt echter duidelijk dat een linkse lente verder weg is dan ooit. De onversneden links-progressieve fracties (GroenLinks-PvdA, Volt, Partij voor de Dieren en SP) hebben per saldo acht zetels verloren en houden er slechts 27 over. Het radicaal-rechtse blok (PVV-JA21-FvD) gaat er per saldo een zetel op vooruit en heeft er nu 42.

Dat is niet het hele verhaal. Een aantal partijen dat niet tot de flanken behoort, is de afgelopen maanden merkbaar naar rechts opgeschoven. Zo heeft D66-lijsttrekker Rob Jetten tijdens de campagne een veel rechtser geluid laten horen dan op grond van zijn verkiezingsprogramma te verwachten was.

Op basis van de officiële partijstandpunten positioneert het Kieskompas D66 nog steeds links van het midden, maar wel ter rechterzijde van het eerdergenoemde links-progressieve blok. Maar in zijn campagneoptredens sprak Jetten niet of nauwelijks over klimaatbeleid en inkomensherverdeling.

Rechtse elementen bij D66

Jetten ging de boer op met een verhaal vol rechts-populistische elementen. Hij noemde overlastgevende asielzoekers ‘aso’s’ en pleit nu voor een strenger asielbeleid. Met de uitspraak dat hij ‘geen regenboogzebrapad meer kan zien’ appelleerde hij aan anti-woke sentimenten onder rechtse kiezers. Op partijbijeenkomsten van D66 was de Nederlandse vlag ineens veel prominenter aanwezig dan de Europese.

Terwijl Jetten een paar campagnes geleden in een T-shirt met de tekst ‘klimaatdrammer’ rondliep, presenteerde hij zich nu als ‘Rob de Bouwer’, die zo snel mogelijk tien nieuwe steden uit de grond wil stampen. Een belangrijk instrument daarbij is ‘deregulering’, het schrappen van regels die de woningbouw afremmen. Toeval of niet, maar ook de VVD pleit hartstochtelijk voor deregulering. Dat is vanouds een rechts thema.

Peilingonderzoeker Peter Kanne van Ipsos I&O noemde de rechtsere koers van D66 in juni een riskante strategie. Hij waarschuwde dat de partij hierdoor veel stemmen kon verliezen aan GroenLinks-PvdA.

Die voorspelling is niet uitgekomen. Uit het onderzoek naar kiezersstromen blijkt dat D66 ruim vijf Kamerzetels van GL-PvdA heeft afgesnoept en er maar één aan die partij heeft verloren. Per saldo zijn er dus vier Kamerzetels van GL-PvdA naar D66 overgegaan. Dat is een beweging naar rechts.

Ex-kiezers van (radicaal-)rechts naar D66

D66 wilde met het oog op een maximaal verkiezingsresultaat zowel in de linkse als de rechtse vijver vissen en dat is gelukt. De partij trok dit keer ook veel ex-kiezers van NSC, VVD, BBB en zelfs PVV. Ruim een derde van de D66-kiezers stemde in 2023 op een van deze vier partijen.

Partijleider Jetten verklaarde tijdens de campagne niet voor niets dat hij de tegenstelling links-rechts ‘een achterhaald concept’ vond. Partijoprichter Hans van Mierlo zou waarschijnlijk zijn wenkbrauwen hebben opgetrokken. Van Mierlo citeerde in 2001 instemmend de Franse existentialist Gabriel Marcel: ‘Iemand die zegt niet links of rechts te zijn, is in ieder geval niet links.’

Het verrechtste D66 heeft dus rechtse kiezers weten te trekken, maar dat is niet ten koste gegaan van rechtse partijen. Zo heeft de winst van Forum voor Democratie en JA21 het verlies van de PVV ruimschoots gecompenseerd.

Bovendien zijn de BBB en de VVD nu veel rechtser dan in 2023. De VVD heeft bijvoorbeeld afstand genomen van een aantal klimaatambities. Vooral de BBB is sterk geradicaliseerd en hoort qua standpunten inmiddels eigenlijk bij het radicaal-rechtse blok. Hoewel de partij drie zetels is kwijtgeraakt, zijn de overgebleven vier Kamerleden rechtser dan voorheen.

Nog meer rechts

Tot het (zeer) rechtse contingent in de Tweede Kamer moeten tot slot ook de SGP en nieuwkomer 50Plus gerekend worden. De ouderenpartij heeft vooral ex-kiezers van NSC, PVV en BBB voor zich weten te winnen. De partij van Jan Struijs huldigt dan ook rechtse standpunten als ‘uitfasering van het nationale klimaatbeleid’, het intrekken van de Spreidingswet, ‘een landbouwbeleid dat niet strenger is dan dat van onze buurlanden’, ‘meer blauw op straat’ en het afschaffen van de erf- en schenkbelasting.

VVD-leider Dilan Yesilgöz ontkende tijdens de campagne dat haar partij radicaler is geworden. Ze zei dat dit alleen maar zo lijkt doordat GL-PvdA en het CDA naar links zijn opgeschoven. Het Kieskompas ontkracht die bewering. CDA en GL-PvdA staan op het links-rechtse en progressief-conservatieve spectrum op vrijwel dezelfde plek als vier jaar geleden, terwijl de VVD rechtser en conservatiever is geworden.

EINDE

Reacties uitgeschakeld voor NOOT 10/Wat Nu?

Opgeslagen onder Divers

· 1:16 pm

NOOT 9/Wat Nu?

[9]
TROUW
RECHTS-RADICAAL JA21 IS DANKZIJ EEN IETS MILDERE TOON
SALONFAHIG VOOR MIDDENPARTIJEN
22 OCTOBER 2025
De Tweede Kamerverkiezingen moeten de doorbraak betekenen van Ja21. Hoe wijkt deze partij af van de concurrenten op de rechts-radicale flank?
De kiezer op rechts, zo klinkt het vaak, wordt keer op keer teleurgesteld. LPF, PVV, Forum voor Democratie, maar ook BBB: ze beloofden rechts beleid, maar steeds lukte het niet. Door intern geruzie, door bestuurlijk amateurisme, of doordat dingen simpelweg niet konden.

Ja21 bezweert deze campagne dat het hen wél gaat lukken. En dat slaat aan bij een deel van de rechtse kiezers, in de Peilingwijzer kan de huidige eenmansfractie rekenen op 10 tot 14 zetels. Lijsttrekker Joost Eerdmans merkt plots dat hij meedoet in Den Haag. Hij wordt door politieke tegenstanders vaker aangevallen tijdens debatten, de mediaverzoeken stromen binnen en partijen wordt gevraagd of zij met Ja21 willen samenwerken in een coalitie. Wat biedt Ja21 ten opzichte van andere radicaalrechtse partijen?

Gebrek aan interne democratie

Als je het Eerdmans zelf vraagt, dan is het vooral stabiliteit, en ‘realisme’. Ja21 is immers geen ‘plofpartij’, zoals andere rechtse partijen die uit elkaar spatten na een snelle opkomst. Ja21 bestaat al vijf jaar, benadrukt Eerdmans, daarbij onvermeld latend dat de partij al met afsplitsingen te maken kreeg. Voormalig Kamerleden Nicki Pouw-Verweij en Derk Jan Eppink sloten zich aan bij BBB en beklaagden zich over een gebrek aan interne democratie.

Geruzie op rechts ging tijdens zijn carrière bij zeven verschillende partijen bepaald niet aan Eerdmans voorbij: hij kwam in 2002 voor de LPF in de Kamer, een partij die ten onder ging aan conflict. Als leider en beoogd wethouder van Leefbaar Rotterdam had hij niet in de gaten dat er grote onrust was over een andere wethoudersbenoeming, wat de partij dreigde te verscheuren.

Bij Forum voor Democratie kreeg hij ruzie met partijleider Thierry Baudet. In de tijd dat Eerdmans solliciteerde voor de kandidatenlijst, verkondigden Forumpolitici al een tijdje de racistische omvolkingstheorie. Baudet sprak over ‘homeopathische verdunning’ van het Nederlandse volk. Ook verspreidde Forum in die tijd veel complottheorieën over het coronavirus en -vaccins. Eerdmans legde ‘homeopathische verdunning’ uit als “een verdunning van onze culturele waarden” en hij liet weten dat hij “niet met complotten geassocieerd wil worden”. Maar hij accepteerde wel een plek op de lijst, evenals Annabel Nanninga (nu nummer 2 bij Ja21). Toen Baudet weigerde in te grijpen bij de jongerenafdeling na antisemitische berichten, scheidden Eerdmans en Nanninga zich af.

Minder harde woorden

Politicoloog Gerrit Voerman vergeleek onlangs de vier radicaal-rechtse partijen PVV, Forum, Ja21 en BvNL. Hij schaart Ja21 zonder twijfel tot die categorie, al ziet hij ook verschillen met de andere partijen. En dat zit hem met name in de toon. “Op een aantal punten gaat Eerdmans toch minder ver dan de PVV en Forum. Dat leidt er ook toe dat de partij een gematigder imago heeft.”

Gematigd is het programma lang niet altijd, al gebruikt de partij soms net iets minder harde woorden dan de concurrenten op rechts. Uit de vergelijking van Voerman blijkt dat Ja21 zich minder populistisch opstelt dan Forum en de PVV: geen teksten over een ‘partijkartel’ of een ‘links-liberale elite’ die het land regeert.

Maar met name op het onderwerp asielmigratie is er weinig verschil te ontwaren op de uiterst rechtse flank. De PVV spreekt van een ‘asieltsunami’, Ja21 van ‘ongecontroleerde massa-immigratie’. Ook pleit Ja21, net als Forum, PVV, BvNL en BBB voor ‘remigratie’, een extreemrechtse term, die de afgelopen jaren steeds meer mainstream wordt.

‘Deportatieplannen’

Volgens de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid willen rechts-extremisten een ‘witte etnostaat’ bewerkstelligen door ‘miljoenen mensen op basis van hun ras, geloof, geaardheid of onwelgevallige standpunten te deporteren, iets wat niet kan zonder dat daar geweld aan te pas komt. De steeds verdergaande omarming door politici en grote groepen in de samenleving van termen als ‘remigratie’, die door rechts-extremisten gebruikt worden als omschrijving van hun deportatieplannen, baart zorgen.’ Ja21 pleit in het verkiezingsprogramma voor ‘remigratie bij mislukte integratie’, en wil uitkeringen verstrekken aan migranten die het land verlaten. Dit moet volgens Eerdmans wel gebeuren ‘op basis van vrijwilligheid’.

Veel plannen van Ja21 op het gebied van migratie doorstonden de rechtsstatelijke toets van de Nederlandse Orde van Advocaten niet. Dat gold ook voor plannen rond de rechtspraak en privacy. Dertig plannen van de partij waren in strijd met de beginselen van de rechtsstatelijkheid, of vormden een risico voor de rechtsstaat. Alleen Forum en de PVV scoorden hoger.

Stuk rechtser dan PVV

Een duidelijk verschil is er ook op de uiterst rechtse flank: Ja21 is economisch een stuk rechtser dan met name de PVV. De PVV combineerde vaak harde rechtse culturele opvattingen met linksere economische standpunten, al schoof de partij tijdens het kabinet-Schoof op naar rechts. Ja21 is economisch zeer rechts: de partij wil de belastingen voor ondernemers en bedrijven verlagen en de erfbelasting afschaffen. Ook pleit de partij voor een ministerie van overheidsefficiëntie, naar voorbeeld van de extreemrechtse Amerikaanse techmiljardair Elon Musk. Het is overigens maar zeer de vraag in hoeverre de kettingzaag die Musk in de Amerikaanse overheid heeft gezet, ook werkelijk heeft bijgedragen aan efficiëntie.

Desondanks slaat het gematigde imago van Ja21 ook aan bij een aantal (midden)partijen. De VVD sluit een nieuwe coalitie met de PVV uit, maar wil maar al te graag een volgend kabinet in met Ja21. Dilan Yesilgöz ziet naast Eerdmans ook graag CDA en D66 in haar droomcoalitie. Die twee partijen werkten eerder soepel met Eerdmans samen om de scherpste randjes van de onderwijsbezuinigingen van het kabinet-Schoof te vijlen, maar een coalitie is voor hen van een andere orde.

Volgens D66-leider Rob Jetten is het ‘zeer onwaarschijnlijk’ dat D66 zijn ambities kan waarmaken met Ja21. CDA-leider Henri Bontenbal sluit samenwerkingen met Forum en PVV uit, maar vindt Ja21 van een andere categorie. “CDA, VVD, GroenLinks-PvdA, D66 en Ja21”, zei hij eerder deze week bij Nieuwsuur over zijn voorkeurscoalitie. “En daar moet u het mee doen.”

EINDE

Reacties uitgeschakeld voor NOOT 9/Wat Nu?

Opgeslagen onder Divers

· 1:15 pm

NOOT 8/Wat Nu?

[8]
”FvD is meer dan verdubbeld, van 3 naar 7 zetels. ”
VOLKSKRANT
”LIDEWIJ EFFECT” : UITERST RECHTS FORUM
VOOR DEMOCRATIE ”SCHOONDE IMAGO OP” MET JONGE VROUW
31 OCTOBER 2025
Het uiterst rechtse Forum voor Democratie is in zetels meer dan verdubbeld dankzij het ‘Lidewij-effect’, TikTok en een grassroots-campagne. ‘Aan het brede publiek tonen ze een milder gezicht dan aan de eigen achterban.’
‘We merkten dat we moeilijk buiten onze bubbel konden breken’, zei FvD-lijsttrekker Lidewij de Vos woensdagavond na de exitpoll tegen de NOS. ‘Dat is nu duidelijk gelukt.’ FvD is meer dan verdubbeld, van 3 naar 7 zetels. Een derde van de huidige FvD-kiezers stemde vorige keer op de PVV, een tiende stemde niet. De groei in de peilingen werd ingezet nadat partijleider Thierry Baudet had aangekondigd het lijsttrekkerschap over te laten aan de 28-jarige Lidewij de Vos.

Naar eigen zeggen stond Baudet groei in de weg. Hij was ‘te veel een vrijdenker’ en een ‘flapuit’ en daarom ‘niet effectief’ meer, schreef hij op X. Voorafgaand aan zijn beslissing opzij te stappen won Baudet advies in bij Vrij Nederland-journalist Thijs Broer en Peter Kee, politiek redacteur bij BNNVara. Baudet wilde weten wat hij moest doen om weer uitgenodigd te worden voor talkshows.

Asielstop en remigratie

Broer en Kee legden hem uit ‘dat het in ieder geval zou helpen als hij zou ophouden met het ontkennen van de maanlanding en zijn verhalen over het zionistische wereldcomplot van reptielen vanuit het World Economic Forum’, schreef Broer in VN. Inderdaad hoorden we De Vos daar nooit over, maar verder veranderde er inhoudelijk niets. De Vos pleit voor een asielstop, een einde aan het klimaatbeleid en wil jaarlijks duizenden Nederlandse staatsburgers ‘helpen’ met ‘remigratie’, een term die door rechtsextremisten als eufemisme voor massadeportaties wordt gebruikt. De NCTV waarschuwt voor het normaliseren van die term.

De ‘mainstream media’ omarmden de nieuwe lijsttrekker overigens niet. De Vos werd in kranten geïnterviewd en was bijvoorbeeld bij het NOS Slotdebat, maar die uitnodigingen golden voor alle lijsttrekkers. Ze was te zien bij Ongehoord Nieuws, waar vaker FVD’ers zitten. Alleen de twee keer dat ze te gast was in SBS-talkshow Nieuws van de Dag worden door FvD gezien als ‘Lidewij-bonus’, zegt woordvoerder Milan Schenk. Baudet zat nooit in Nieuws van de Dag.

Grote jongerenbeweging

‘We hadden gehoopt met Lidewij op televisie een nieuwe kans te krijgen, maar dat viel tegen’, zegt Schenk. Het succes schrijft hij vooral toe aan de ‘bottom-up structuur’ van de FvD-campagne. De partij is met 60 duizend leden de grootste ledenpartij, heeft een grote jongerenbeweging en ‘actieve lokale afdelingen’, die tientallen ‘politiek cafés’ organiseerden. Er werden volgens Schenk 350 duizend posters gedrukt en meer dan een half miljoen flyers. ‘Alles ging op.’

De posters hingen overal, ook op plekken waar dat niet mag, erkent Schenk, die ook vrijwilligerscoördinator is. ‘We instrueren onze vrijwilligers om zich aan lokale wet- en regelgeving te houden, dat is niet overal goed gegaan. Snelwegviaducten zijn vaak in bezit van de provincie, die controleren minder streng. Dat kunnen vrijwilligers ook bedenken.’ De partij deed op sociale media oproepen aan iedereen met ‘een stuk land langs de snelweg’ met plek voor een FvD-spandoek. Er kwamen 250 reacties.

Ook op sociale media was De Vos alom aanwezig. Tussen eind augustus en eind september besteedde FvD meer geld aan politieke advertenties dan alle andere partijen, volgens onderzoekers van Justice for Prosperity. Bij Meta en Google gaf FvD bijna 100 duizend euro uit, twee keer zoveel als D66, de nummer twee op deze ranglijst. FvD zette zoekwoorden in als ‘transgenderpropaganda’ en ‘linkse indoctrinatie’. Het geld in de campagnekas kwam van subsidies, betalende leden en giften. Net als in eerdere campagnes droeg zakenman Peter Poot, bekend van Chipshol, 100 duizend euro bij.

Filmpjes sloegen aan

Online politieke advertenties werden door nieuwe EU-wetgeving na 10 oktober verboden, maar FvD is op TikTok en Instagram ook met populaire eigen accounts zichtbaar aanwezig. Baudet heeft op TikTok 249 duizend volgers, De Vos 65 duizend en FvD bijna 100 duizend, waar D66 30 duizend volgers heeft. De filmpjes met De Vos sloegen aan, zegt woordvoerder Schenk: ‘Onze boodschap is hetzelfde, maar het komt anders over als je het een jonge vrouw hoort vertellen.’

Ook hoogleraar politicologie Léonie de Jonge, die aan de Universiteit van Tübingen werkt en al jaren onderzoek doet naar rechts-extremisme, zag een Lidewij-effect: ‘Ze hebben hun imago opgeschoond met de nieuwe lijsttrekker. Een strategische zet. Aan het brede publiek tonen ze een milder gezicht dan aan de eigen achterban.’ FvD zit ‘tussen een sociale beweging en een politieke partij in’, zegt De Jonge. ‘Ze hebben een maaltijdbox, organiseren zomerkampen en fitnessevents. Ze doen op een moderne manier wat massapartijen vroeger deden.’

De Jonge wijst erop dat FvD door steeds meer politicologen als extreem-rechts wordt gezien, vanwege het anti-democratische gedachtegoed, zoals het bepleiten van ‘tribunalen’, het promoten van complottheorieën, de antisemitische en racistische berichten in FvD-appgroepen en de banden met internationale extremistische organisaties. Zo was Freek Jansen, de nummer 4, deze zomer als spreker te gast op de ‘Remigration Summit’ van de veroordeelde Oostenrijkse rechtsextremist Martin Sellner.

Uiterst rechts in Nederland is uniek vanwege de versplintering binnen het blok. ‘Drie, misschien vier partijen, als je de BBB meerekent, concurreren op uiterst rechts, wat ertoe leidt dat ze elkaar rechts proberen in te halen’, zegt De Jonge. ‘Het komt ook door die versplintering dat JA21 zich als gematigd kan presenteren.’ Het uiterst rechtse blok groeide van 41 naar 42 zetels en is door de winst van FvD per saldo extremer geworden.

EINDE

SAMENWERKING CDA PROVINCIALE STATEN

NOORD-BRABANT MET FORUM VOOR DEMOCRATIE IS GOED FOUT!/GEEN DEALS

MET FASCISTEN

ASTRID ESSED

https://www.astridessed.nl/samenwerking-cda-provinciale-staten-noord-brabant-met-forum-voor-democratie-is-goed-fout-geen-deals-met-fascisten/

”JA21 heeft met afstand het beste verkiezingsresultaat ooit geboekt. De partij van Joost Eerdmans stijgt van 1 naar 9 zetels in de eerste exitpolls.”

VOLKSKRANT

JA21 PROFITEERT MET BESTE VERKIEZINGS

RESULTAAT OOIT VAN VERLIES PVV EN BBB,

FVD NAAR 6 ZETELS

[Zouden er 7 worden, correctie Astrid Essed]

29 OCTOBER 2025

https://www.volkskrant.nl/politiek/ja21-profiteert-met-beste-verkiezingsresultaat-ooit-van-verlies-pvv-en-bbb-fvd-naar-6-zetels~b851eb27/

JA21 heeft met afstand het beste verkiezingsresultaat ooit geboekt. De partij van Joost Eerdmans stijgt van 1 naar 9 zetels in de eerste exitpolls.

Vermoedelijk heeft JA21 geprofiteerd van de teleurstellende verkiezingsuitslagen van electorale concurrenten als de PVV (van 37 naar 25 zetels) en de BBB (7 naar 4). Mogelijk is de partij ook geholpen door de overstap van voormalig PVV-staatssecretaris Ingrid Coenradie, die de PVV na de val van het kabinet-Schoof in juni verruilde voor JA21. Als staatssecretaris van Justitie en Veiligheid ging Coenradie openlijk in tegen PVV-leider Geert Wilders door te pleiten voor het vervroegd vrijlaten van gevangenen.

JA21, in 2020 opgericht door Joost Eerdmans en Annabel Nanninga, kwam in 2021 als nieuwe partij met 3 zetels in de Tweede Kamer. De oprichting van een eigen partij was voor Eerdmans het voorlopige eindstation van een lange reeks politieke overstappen: hij begon zijn politieke carrière begin deze eeuw bij de LPF, waarna hij onder meer lid werd van Leefbaar Rotterdam en Forum voor Democratie.

Bij die laatste partij vertrokken Eerdmans en Nanninga in 2020, toen het partijbestuur weigerde partijleider Thierry Baudet te royeren na onthullingen over antisemitische berichten in appgroepen van FvD.

Ook winst Forum

Op rechts profiteert ook FvD van het verlies bij de PVV. De partij gaat volgens de eerste exitpoll in zetelaantal van 3 naar 6. Dat gebeurt onder aanvoering van Lidewij de Vos (28). Zij nam deze zomer het stokje over van oprichter Thierry Baudet, die wel partijvoorzitter blijft en als nummer twee op de kieslijst stond.

Behalve de lijsttrekker veranderde er bij Forum weinig. In het partijprogramma voeren grotendeels dezelfde standpunten de boventoon. Zo is FvD voor een ‘asielstop’. Bovendien komt het woord ‘remigratie’ veelvuldig voor in het partijprogramma. Volgens De Vos doelt de partij daarmee op het ‘ondersteunen van mensen die niet goed geïntegreerd zijn bij hun terugkeer’. Onder hen vallen nadrukkelijk ook Nederlandse staatsburgers, aldus De Vos.

EINDE

DE FASCISTEN VAN JA21/VIJANDEN VAN DE

VRIJHEIS

ASTRID ESSED

20 MAART 2023

https://www.astridessed.nl/de-fascisten-van-ja21-vijanden-van-de-vrijheid-2/

Reacties uitgeschakeld voor NOOT 8/Wat Nu?

Opgeslagen onder Divers

· 1:12 pm

NOTEN 6 EN 7/Wat Nu?

[6]
MET D’66 VAN DE REGEN IN DE DRUP/D’66 IN DE GRIP VAN\HAATZAAIPOLITIEK TEGEN VLUCHTELINGEN
ASTRID ESSED
[7]
”Op basis van de voorlopige prognose winnen D66 en PVV beide 26 zetels. Voor D66 is dat een winst van 17 zetels, voor PVV een verlies van 12. ”
D66 EN PVV GROOTSTE PARTIJEN BIJ TWEEDE KAMER
VERKIEZINGEN 2025
donderdag 30 oktober 2025, 15:00

Op basis van de voorlopige prognose winnen D66 en PVV beide 26 zetels. Voor D66 is dat een winst van 17 zetels, voor PVV een verlies van 12. Wie van de twee de meeste stemmen krijgt, valt nog niet te zeggen. De VVD beperkt het verlies tot 2 zetels en eindigt met 23 zetels. GL-PvdA verliest 5 zetels, waarna Frans Timmermans aankondigde af te treden als partijleider.

Het CDA stijgt van 5 naar 18 zetels en wordt de vijfde partij. JA21 stijgt tot 9 en FVD naar 7. BBB en SP leveren zetels in en eindige respectievelijk op 4 en 3 zetels. CU, PvdD, SGP en DENK blijven allemaal op 3 zetels steken. Volt levert een zetel in. 50PLUS komt nieuw de Kamer in met 2 zetels. Het totaal aantal partijen blijft gelijk in de Kamer, omdat NSC alle zetels verliest.

Op basis van de prognose komt er één vrouw meer de Kamer in dan twee jaar geleden. De Kamer wordt aanzienlijk jonger, met 25 leden onder de 35. Het jongste Kamerlid wordt waarschijnlijk de 26-jarige Etkin Armut (CDA). Het oudste lid is de 73-jarige Raymond de Roon (PVV). Zuid-Holland wordt nog beter vertegenwoordigd, met maar liefst 48 Kamerleden.

De Kiesraad stelt op 7 november de verkiezingsuitslag vast. Dan wordt ook duidelijk welke kandidaten met behulp van voorkeurstemmen de lijstvolgorde hebben doorbroken. Op 12 november wordt de Kamer geïnstalleerd.

EINDE

Reacties uitgeschakeld voor NOTEN 6 EN 7/Wat Nu?

Opgeslagen onder Divers