D66-leider Rob Jetten claimde de ‘historische’ overwinning van zijn partij vrijdagmiddag. „Ik ben heel erg trots. Tegelijkertijd voel ik ook een grote verantwoordelijkheid om tot een stabiel en ambitieus kabinet te komen.”
‘Praktische problemen’ bij extra zetel
D66 komt in de voorlopige uitslag net als de PVV op 26 zetels uit. Er is zelfs een kans dat D66 zelfs nog een extra restzetel wint. Al hopen de D66’ers achter de schermen dat het bij 26 zetels blijft. „Meer stemmen krijgen dan de PVV is voor mij al zoet genoeg”, zegt een D66’er. Een zetel extra zou de partij met ‘praktische problemen’ opzadelen, ziet deze.
Zo’n 27ste zetel betekent namelijk dat D66, VVD, CDA en JA21 samen alsnog op 76 zetels zouden kunnen uitkomen, waardoor een centrumrechts kabinet van vier partijen tóch binnen handbereik komt. Maar D66 wil liever formeren met GroenLinks-PvdA in plaats van met JA21.
Meerderheid in Eerste Kamer
Niet voor niets benadrukte Jetten vrijdag dat zijn gedroomde ‘stabiele’ kabinet ook in de Eerste Kamer ‘goed aan de slag kan’. Daar heeft de optie met JA21 bij lange na geen meerderheid. Een kabinet van D66, VVD, CDA en GroenLinks-PvdA heeft met 86 van de 150 zetels een ruime meerderheid in de Tweede Kamer en heeft ook in de Eerste Kamer bijna een meerderheid. De VVD sluit die optie echter uit.
Jetten heeft daarom een oproep aan VVD-leider Dilan Yesilgöz. „Laat deze uitslag op je inwerken. De kiezer wil ook dat we stoppen met de gedoetjes en snel een stabiel kabinet vormen.” Volgens Jetten verschilt campagnetijd van formatietijd. „Nu hebben we een andere verantwoordelijkheid en dat is zorgen dat het land zo snel mogelijk verder kan.”
Voortouw bij de formatie
Of het er nu 26 blijven of 27 worden: omdat D66 meer stemmen haalt dan de PVV, krijgt Jetten het voortouw bij de formatie. Komende dinsdag mag hij een verkenner naar voren schuiven. Jetten wil nog geen naam noemen. „Het zal een verkenner zijn die echt met alle kanten van het politieke spectrum goed kan samenwerken.”
De verkenner verzamelt alvast voorkeuren en blokkades qua coalitievorming. Uit diens verslag zal blijken dat de andere grote partijen geen kabinet willen vormen met de PVV. Die optie is dan al uitgesloten, nog voor de nieuwe Tweede Kamer op 12 november aantreedt. Op die manier kan de informateur straks meteen uit de startblokken schieten nadat er over twee weken wordt gedebatteerd over de verkiezingsuitslag.
Restzetel voor SP?
De Kiesraad stelt pas vrijdag 7 november de definitieve uitslag vast. Op het laatste moment kan er namelijk nog iets verschuiven omdat bijvoorbeeld de restzetelverdeling nét anders uitvalt. Vooral voor de SP is het nagelbijten: die partij sleept in de laatste tussenstand de laatste restzetel binnen. Vooral door de nog niet getelde stemmen uit het buitenland zou de SP die zetel nog kunnen kwijtraken aan D66.
Dit weekend ligt het formatieproces stil. Veel partijen zijn daar allerminst rouwig om: de campagnes hebben veel energie gevergd en lijsttrekkers willen graag even bijtanken voor zij een slopend formatieproces ingaan. Bovendien valt te beluisteren dat het ook wel goed is om even een paar dagen afstand te nemen, zodat de hitte van de campagne plaats kan maken voor een meer constructieve houding tijdens de kabinetsvorming.