[42]
OEKRAIENSE VLUCHTELINGEN, EUROPA EN CHRISTENHONDEN/
SOLIDARITEIT OF TROUBLE IN PARADISE?
ASTRID ESSED
24 JULI 2022
””De Europese Unie (EU) besloot gister om mensen die Oekraïne ontvluchten tijdelijke bescherming te bieden.”
UNHCR VERWELKOMT EU-BESLUIT OM MENSEN, DIEOEKRAINE ONTVLUCHTEN, TIJDELIJKE BESCHERMING TGE BIEDEN
4 MAART 2022
De Europese Unie (EU) besloot gister om mensen die Oekraïne ontvluchten tijdelijke bescherming te bieden. Oekraïners en mensen uit derde landen met een vluchtelingenstatus of een permanente verblijfsstatus in Oekraïne worden hierdoor in de EU onmiddellijk beschermd.
Het besluit houdt ook in dat EU-lidstaten tijdelijke bescherming mogen bieden aan mensen uit andere landen die legaal in Oekraïne verblijven en niet naar huis kunnen terugkeren, en aan staatlozen.
We moedigen alle EU-lidstaten aan om een inclusieve aanpak te volgen en deze groepen tijdelijke bescherming toe te kennen. Het besluit maakt het mogelijk om de verantwoordelijkheid voor mensen met een tijdelijke beschermingsstatus tussen de EU-landen te verdelen.
UNHCR, de VN-vluchtelingenorganisatie, dringt er bij de EU-lidstaten op aan de richtlijn snel uit te voeren om degenen die op de vlucht zijn voor het geweld de broodnodige veiligheid en bescherming te blijven bieden – aangezien de situatie in het land blijft verslechteren en het aantal mensen dat op de vlucht slaat blijft toenemen. Dit is hard op weg de grootste vluchtelingencrisis van deze eeuw in Europa te worden.
Veel EU-landen hebben al grote steun getoond en het besluit van gisteren versterkt deze solidariteit. We hopen dat dit zal voortduren. UNHCR verwelkomt ook de richtlijnen van de Commissie, en hen aanmoedigt om flexibel om te gaan met grenscontroles en maatregelen voorstelt om de grenzen te ontlasten.
UNHCR staat klaar om regeringen en andere belanghebbenden te ondersteunen bij het bieden van bescherming en humanitaire hulp aan degenen die gedwongen zijn te vluchten.
Volg ook onze liveblog over de situatie in Oekraïne
Achtergrond
De EU-ministers van Justitie en Binnenlandse Zaken kwamen op 3 maart bijeen om het voorstel van de Europese Commissie te bespreken om de EU-richtlijn tijdelijke bescherming (TPD) te activeren, gezien de situatie in Oekraïne en de aankomsten in de EU van mensen die veiligheid zoeken. De ministers stemden in met het voorstel en dit is de eerste keer dat de TPD is geactiveerd. Het besluit om de TPD in werking te stellen treedt in werking op de dag dat het wordt gepubliceerd in het Publicatieblad van de EU.
De TPD, opgericht in de nasleep van de Joegoslavische oorlog, was ontworpen voor het geval van een “massale toestroom of dreigende massale toestroom” van mensen een EU-land zou binnenkomen. Het is een vorm van tijdelijke bescherming gericht op het bieden van directe hulp door grote groepen mensen een collectieve beschermingsstatus toe te kennen. Deze mensen zouden een beschermingsstatus hebben voor maximaal een jaar (met een mogelijkheid tot verlenging tot drie jaar), zonder individuele asielaanvragen, en toegang tot huisvesting en andere voordelen (bijvoorbeeld onderwijs, gezondheidszorg, sociale zekerheid, verblijfsvergunningen). De richtlijn stelt ook criteria vast voor de hereniging van gescheiden gezinnen in het geval dat een of meer familieleden tijdelijke bescherming hebben, maar andere niet. Eenmaal herenigd moeten alle leden een verblijfsvergunning krijgen om in het gastland te verblijven. Om de TPD te implementeren, moeten ten minste 15 van de 27 EU-landen ermee instemmen.
EINDE
”Tijdelijke bescherming in de EUDe Europese Commissie heeft op 2 maart 2022 een voorstel gedaan om Oekraïners tijdelijke bescherming te verlenen op basis van de Richtlijn Tijdelijke Bescherming. Dit voorstel is op 4 maart 2022 door de Raad aangenomen.”
VERBLIJFBLOG
ASIEL VOOR OEKRAIENERS?
Volgens de VN Vluchtelingenorganisatie UNHCR zijn op 3 maart 2022 ongeveer een miljoen Oekraïners het land ontvlucht. Sommigen van hen hebben inmiddels in Nederland asiel aangevraagd. Tegelijkertijd verbleven er ook voor het uitbreken van de oorlog al Oekraïners in Nederland, met of zonder verblijfsrecht. Wat is de verblijfspositie van deze Oekraïense migranten?
Kranten en journaals staan dezer dagen bol van de beelden van Oekraïners, vooral vrouwen en kinderen, die naar Polen, Slowakije, Hongarije en Roemenië proberen te vluchten. Er zijn lange files richting de grens en wachtrijen bij de grensposten van deze landen. Sommige van deze Oekraïners zullen doorreizen naar Nederland en hier willen verblijven, bijvoorbeeld omdat zij hier familie hebben. De Europese Commissie schat dat, afhankelijk van het verloop van de situatie in Oekraïne, tussen de 2,5 en 6,5 miljoen Oekraïners ontheemd zullen raken, waarvan een groot deel de EU zal binnenkomen.
In dit blog leggen we uit welke verschillende mogelijkheden Oekraïners hebben om de EU in te reizen en daar een verblijfsrecht te verkrijgen aan de hand van vier onderwerpen: EU grenscontroles, visumvrij inreizen van de EU, de voorwaarden voor asiel of tijdelijke bescherming en de situatie van niet-Oekraïense derdelanders die Oekraïne zijn ontvlucht.
Soepelere controle aan de grenzen
De Europese Commissie heeft op 2 maart 2022 richtlijnen gepubliceerd voor de controle aan de buitengrenzen van de EU met Oekraïne. Deze richtlijnen moeten ervoor zorgen dat Oekraïners het land snel kunnen verlaten terwijl tegelijkertijd een hoog niveau van veiligheidscontroles wordt verzekerd. De grenswachten van de EU-lidstaten kunnen worden bijgestaan door het Europese Grens- en kustwachtagentschap (Frontex) en Europol. De richtlijnen van de Commissie bevatten onder meer de volgende maatregelen:
- Vereenvoudigde grenscontroles voor bepaalde categorieën personen, waaronder kwetsbare personen (o.a. kinderen) en transportarbeiders;
- De mogelijkheid grenscontroles toe te passen op veilige plaatsen buiten de grensposten of op nieuwe tijdelijke grensposten;
- Gemakkelijke grensoverschrijding voor hulpdiensten, zoals ambulances, politie en brandweer;
- Speciale rijen bij grensposten voor organisaties die humanitaire hulp in Oekraïne bieden;
- Het zonder invoerrechten en op vereenvoudigde wijze meenemen van persoonlijke bezittingen en huisdieren.
Visumvrij inreizen en vrije termijn
De Europese Commissie verwacht dat ongeveer de helft van de Oekraïners visumvrij de EU in zal reizen om zich bij familie te voegen of te werken en dat de andere helft asiel zal aanvragen. Sinds 2017 hebben Oekraïners geen visum meer nodig om de EU in te reizen. Dit is het gevolg van het Associatieverdrag tussen Oekraïne en de Europese Unie, dat in artikel 19 oproept om de bewegingsvrijheid van burgers te verbeteren en progressie te boeken met het maken van afspraken over visumvrij te reizen. In mei 2017 werd een verordening aangenomen, waarin in staat dat Oekraïners die in het bezit zijn van een biometrisch paspoort geen visum hoeven aan te vragen voor de Europese Unie. De vrijstelling van de visumplicht geldt uitdrukkelijk niet voor Oekraïners die geen biometrisch paspoort hebben, een paspoort dat Oekraïne overigens in 2012 introduceerde.
Oekraïners die een geldig biometrisch paspoort hebben, mogen de EU inreizen en 90 dagen op het grondgebied verblijven, mits aan alle voorwaarden van de Schengengrenscode wordt voldaan. Die voorwaarden zijn onder meer dat de vreemdeling voldoende middelen van bestaan heeft en geen gevaar vormt voor de openbare orde of de nationale veiligheid (zie artikel 6 Schengengrenscode). Bovendien moet zij volgens de Schengengrenscode kunnen onderbouwen dat het verblijf tijdelijk zal zijn en zij dus na 90 dagen de EU zal verlaten. Oekraïners die aan de voorwaarden voldoen mogen tijdens hun verblijf naar alle lidstaten van de EU reizen. Zij mogen niet werken zonder dat hun werkgever daarvoor een vergunning heeft.
Nederland heeft aangekondigd coulant om te gaan met de vrije termijn van Oekraïners. Zij kunnen de vrije termijn verlengen tot een periode van 180 dagen. Bovendien ‘is afgesproken dat inwoners van Oekraïne die de maximale termijnen overschrijden, hier in verband met de huidige situatie geen problemen van zullen ondervinden’. Dit geldt ook voor Oekraïners die een visum voor kort verblijf hebben (het gaat hier waarschijnlijk om personen die een visum hebben aangevraagd omdat zij geen biometrisch paspoort hebben).
Versoepeling van de voorwaarden voor binnenkomst en doorreis
Niet alle Oekraïners die aan de buitengrens van de EU arriveren zullen in het bezit zijn van een biometrisch paspoort. UNHCR meldde in 2020 dat Oekraïners die wonen in de Krim of de gebieden in het oosten van Oekraïne waar de Oekraïense regering geen controle meer had, problemen ondervinden bij het aanvragen van identiteitsbewijzen en biometrische paspoorten. Dit geldt ook voor Oekraïners die deze gebieden hebben verlaten en elders in Oekraïne zijn gaan wonen. Dit komt doordat de verificatie van gegevens in archieven in de genoemde gebieden moeilijk is en veel tijd kost. Daarnaast hebben sommige Oekraïners het land mogelijk in alle haast moeten ontvluchten zonder de tijd te hebben hun paspoort (thuis) op te halen of aan te vragen. Ook andere voorwaarden voor binnenkomst, zoals het hebben van voldoende middelen van bestaan, kunnen een probleem vormen.
De Europese Commissie heeft in haar richtlijnen voor de controle aan de buitengrenzen van de EU met Oekraïne aangegeven dat de EU lidstaten gebruik kunnen maken van de mogelijkheid die de Schengengrenscode biedt om op humanitaire gronden af te wijken van de voorwaarden voor binnenkomst (zie artikel 6 lid 5). Hier gaat het dus onder meer om het hebben van een (biometrisch paspoort of voldoende middelen van bestaan. Indien Oekraïners zich in het verleden niet aan (Europese) migratieregels hebben gehouden, mag hen dat niet tegengeworpen worden. Lidstaten moeten in dat geval inreisverboden en registraties in het Schengeninformatiesysteem (SIS) negeren.
Wanneer een lidstaat een Oekraïner die niet aan de voorwaarden van de Schengengrenscode op humanitaire gronden toegang verleent, dan geldt die toegang alleen voor het grondgebied van die lidstaat en niet voor de hele EU. De Europese Commissie moedigt lidstaten echter in haar richtlijnen aan om Oekraïners, die geen paspoort, maar wel andere documenten hebben (bijvoorbeeld een identiteitskaart of een geboorteakte van hun kinderen) te ondersteunen bij het doorreizen naar een andere EU lidstaat. Lidstaten die grenscontroles aan de binnengrenzen toepassen kunnen vervoerders (zoals bus- en treinmaatschappijen) verzekeren dat zij geen boetes zullen opleggen als deze Oekraïners zonder paspoort naar hun grondgebied vervoeren.
Asiel aanvragen in de EU
Oekraïners kunnen in de Europese Unie asiel aanvragen. Zij zijn onderdanen van een derde land (niet EU-lidstaat) en vallen daarom onder alle Europese richtlijnen over asiel. Zij kunnen asiel krijgen als zij aan de voorwaarden voor vluchtelingschap of subsidiaire bescherming voldoen (zie de Kwalificatierichtlijn en ons blog ‘Subsidiaire bescherming en de vluchtelingenstatus). Om in aanmerking te komen voor vluchtelingschap moeten Oekraïners aannemelijk maken dat zij een gegronde vrees voor vervolging hebben vanwege een vervolgingsgrond (ras, godsdienst, nationaliteit, politieke overtuiging of het behoren tot een bepaalde sociale groep). Wanneer Oekraïners vluchten vanwege de algemene oorlogssituatie in hun land, dan zal aan het vereiste van een vervolgingsgrond waarschijnlijk niet voldaan worden. Subsidiaire bescherming kan worden verleend als sprake is van een reëel risico op ernstige schade. Ernstige schade kan bestaan uit een ‘ernstige en individuele bedreiging van het leven of de persoon van een burger als gevolg van willekeurig geweld in het kader van een internationaal of binnenlands gewapend conflict’. Het is nog onduidelijk of de EU-lidstaten accepteren dat sprake is van een dergelijke situatie in Oekraïne.
Verantwoordelijke lidstaat voor behandeling van het asielverzoek (Dublin)
De Dublinverordening regelt welke EU-lidstaat verantwoordelijk is voor het asielverzoek van een derdelander (zie ook ons blog ‘Interstatelijk vertrouwen in het Dublinsysteem’. Wanneer een Oekraïner met een biometrisch paspoort de EU is binnengekomen (en dus geen visum nodig heeft) dan is de EU-lidstaat waar hij of zij asiel aanvraagt ook verantwoordelijk voor de behandeling van het asielverzoek (zie artikel 14 lid 2). Als een Oekraïner in Polen de EU binnenkomt en doorreist naar Nederland, dan is Nederland dus verantwoordelijk voor het asielverzoek
Dat geldt ook voor alleenstaande minderjarigen zonder paspoort die geen familieleden in de EU hebben. Alleenstaande minderjarigen die wel familieleden hebben die (rechtmatig) in een EU-lidstaat verblijven, worden in principe met die familieleden herenigd (artikel 8). Hetzelfde is van toepassing op (volwassen) Oekraïners die gezinsleden hebben die in een EU-lidstaat een asielvergunning hebben gekregen of daar in de asielprocedure zitten (artikel 9-11). Wanneer een Oekraïner een visum heeft gekregen voor een EU-lidstaat, dan is die lidstaat verantwoordelijk voor het asielverzoek (artikel 12). De EU-lidstaat die een Oekraïner om humanitaire redenen toegang heeft gegeven tot zijn grondgebied wordt ook verantwoordelijk voor het asielverzoek . Wanneer een Oekraïner op illegale wijze de buitengrens van de EU heeft overschreden, dan is in principe de EU-lidstaat waar hij of zij is binnengekomen verantwoordelijk voor het asielverzoek (artikel 13).
Asiel in Nederland
Oekraïners kunnen in het aanmeldcentrum in Ter Apel een asielaanvraag indienen. Zij worden vervolgens opgevangen in onder meer Ter Apel, Amsterdam en Ede. Op het asielverzoek zal voorlopig niet inhoudelijk worden beslist. De Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid heeft op 28 februari 2022 voor de duur van zes maanden een besluit- en vertrekmoratorium afgekondigd voor Oekraïne. Dat betekent dat de beslistermijn van asielverzoeken die de komende zes maanden worden ingediend met een jaar wordt verlengd (naar 18 maanden). De IND bekijkt wel of het mogelijk is interviews af te nemen in lopende asielprocedures. Oekraïners die al eerder in Nederland een asielaanvraag hebben ingediend en zijn afgewezen, hoeven bovendien niet terug te keren naar hun land van herkomst. Als zij een nieuwe asielaanvraag indienen, dan krijgen zij een plek in de asielopvang. Bepaalde categorieën asielzoekers zijn uitgezonderd van het besluit- en vertrekmoratorium. Het gaat onder meer om asielzoekers voor wier asielverzoek een andere EU-lidstaat verantwoordelijk is of die een gevaar vormen voor de openbare orde of nationale veiligheid.
De staatssecretaris heeft ook beslist dat Oekraïne in ieder geval de komende zes maanden niet langer wordt gezien als een veilig land van herkomst (zie hierover ons blog ‘Wat is een veilig land van herkomst?’)
Tijdelijke bescherming in de EU
De Europese Commissie heeft op 2 maart 2022 een voorstel gedaan om Oekraïners tijdelijke bescherming te verlenen op basis van de Richtlijn Tijdelijke Bescherming. Dit voorstel is op 4 maart 2022 door de Raad aangenomen. De Richtlijn Tijdelijke Bescherming is bedoeld voor een situatie van ‘van massale toestroom van ontheemden uit derde landen die niet naar hun land van oorsprong kunnen terugkeren’.
Het is de eerste keer dat de Richtlijn Tijdelijke Bescherming wordt gebruikt: ook ten tijde van de hoge instroom van Syrische vluchtelingen in 2015, heeft de EU geen tijdelijke bescherming verleend (zie hierover ook ons blog ‘“Massale toestroom van ontheemden”: een ongebruikte EU-richtlijn’). De maatregel van tijdelijke bescherming is meteen ingegaan en geldt voor de periode van een jaar. Als de situatie in Oekraïne niet verbetert (en de bescherming dus niet wordt beëindigd op grond van artikel 6 Richtlijn Tijdelijke Bescherming) dan kan de tijdelijke bescherming automatisch tweemaal met een half jaar worden verlengd (artikel 4 Richtlijn Tijdelijke Bescherming). Daarna kan de duur van de vergunning nog één keer met een jaar worden verlengd als de situatie in Oekraïne voortduurt, maar dan alleen na een nieuw voorstel daartoe van de Europese Commissie dat met gekwalificeerde meerderheid moet worden aangenomen door de Raad. De maximale duur van deze vergunning is dus drie jaar.
De Richtlijn Tijdelijke Bescherming vraagt lidstaten de personen op die voor de tijdelijke bescherming in aanmerking kunnen komen ‘in een geest van gemeenschappelijke solidariteit’ op te vangen (artikel 25). De Europese Commissie zal zorgen voor uitwisseling van informatie over de opvang van Oekraïners die tijdelijke bescherming vallen en de situatie in de lidstaten monitoren. EU agentschappen zullen lidstaten van wie het opvangsysteem onder druk staat, ondersteunen. Het uitvoeringsbesluit van de Raad zegt niets over verdeling van tijdelijk beschermde Oekraïners over de lidstaten.
De maatregel van tijdelijke bescherming geldt voor personen met de Oekraïense nationaliteit en hun familieleden die ontheemd zijn geraakt sinds 24 februari 2022, na de militaire invasie van het Russische leger. De maatregel vermeldt uitdrukkelijk dat hij van toepassing is op personen die voor 24 februari in Oekraïne verbleven en sluit dus Oekraïners uit die al eerder naar de EU (en Nederland zijn gekomen). Het is de vraag hoe Nederland zal omgaan met Oekraïners die bijvoorbeeld op 24 februari 2022 (toevallig) in Nederland verbleven voor familiebezoek of met Oekraïners die hier (soms al lange tijd) zonder verblijfsvergunning verblijven. Professor Daniel Thym schrijft dat Oekraïners die op 24 februari in het buitenland verbleven ook tijdelijke bescherming krijgen, als hun gewone verblijfplaats (place of habitual residence) maar in Oekraïne is.
Oekraïners die tijdelijke bescherming krijgen, hebben recht op een verblijfsdocument, toegang tot onderwijs, fatsoenlijke huisvesting, sociale bijstand, medische zorg en gezinshereniging (artikel 9-15 Richtlijn Tijdelijke Bescherming). Zij hebben ook toegang tot de arbeidsmarkt. Lidstaten mogen echter wel voorrang geven op de arbeidsmarkt aan onder meer EU-burgers en onderdanen van derde landen die legaal in de EU verblijven en een werkloosheidsuitkering ontvangen (bijvoorbeeld mensen die een asielstatus hebben gekregen). Het is nog onduidelijk onder welke voorwaarden Nederland Oekraïners zal toelaten tot de arbeidsmarkt.
Oekraïners die tijdelijke bescherming krijgen, kunnen gedurende of na hun tijdelijk verblijf een asielverzoek indienen. Volgens de Raad maakt de maatregel het echter minder noodzakelijk voor Oekraïners om onmiddellijk asiel aan te vragen: ‘door de formaliteiten tot een minimum te beperken, vanwege de urgentie van de situatie, kan het risico worden beperkt dat [de asielstelsels van de lidstaten] overbelast raken’. Lidstaten mogen volgens de richtlijn bepalen dat een vreemdeling niet tegelijkertijd tijdelijke bescherming en de status van asielzoeker kan krijgen (artikel 19 Richtlijn Tijdelijke Bescherming). Als een lidstaat tijdens de duur van de tijdelijke bescherming nog niet heeft beslist over een asielverzoek, dan moet dat na afloop daarvan gebeuren (artikel 17 lid 2 Richtlijn Tijdelijke Bescherming). Het is nog niet duidelijk hoe Nederland zal omgaan met de asielverzoeken van Oekraïners nu er tijdelijke bescherming is ingesteld.
Bescherming van derdelanders die in Oekraïne verbleven
Niet alleen Oekraïners ontvluchten Oekraïne, maar ook derdelanders die in het land studeerden, werkten of er asiel hadden (aangevraagd). Er zijn berichten dat derdelanders van Afrikaanse, Aziatische en Caribische afkomst tijdens hun vlucht te maken krijgen met racisme.
De maatregel van tijdelijke bescherming geldt ook voor derdelanders en staatlozen die voor 24 februari 2022 met een asielvergunning in Oekraïne verbleven en sinds die datum ontheemd zijn geraakt. De lidstaten moeten daarnaast tijdelijke bescherming of andere passende bescherming bieden aan derdelanders die ‘kunnen aantonen dat zij vóór 24 februari 2022 legaal in Oekraïne verbleven op basis van een geldige permanente verblijfsvergunning die overeenkomstig Oekraïens recht is afgegeven, en die niet in staat zijn in veilige en duurzame omstandigheden naar hun land of regio van oorsprong terug te keren’. Werknemers of studenten die voor kortere tijd in Oekraïne verbleven, moeten op humanitaire gronden toegang krijgen tot de EU, ook als zij niet in het bezit zijn van een visum, een paspoort en/of voldoende middelen van bestaan. De lidstaten moeten zorgen voor een veilige doorgang met het oog op terugkeer naar hun land of regio van oorsprong.
EINDE BERICHT VERBLIJFBLOG
[43]
ZORGEN OM OEKRAIENSE VLUCHTELINGEN: ZE ZIJN KWETSBAAR
VOOR SEKSUELE UITBUITING
28 APRIL 2022
‘Ongelofelijk’, ‘verschrikkelijk’, ’totaal verwerpelijk’. Kamerleden komen woorden tekort in reactie op de uitbuiting van een groep Oekraïners in het Westland. Uit gesprekken die RTL Nieuws voerde met Oekraïense werknemers in de kassen komt een ontluisterend beeld naar voren.
Oekraïense arbeidskrachten werken op basis van wurgcontracten, met verschillende boetebepalingen. Ze kunnen bijvoorbeeld een boete van 500 euro krijgen als ze met het bedrijf waar ze zijn gedetacheerd contact opnemen over arbeidskwesties. En er wordt zelfs gedreigd met deportatie naar Oekraïne als werknemers de regels overtreden.
SP-Kamerlid Bart van Kent heeft er geen woorden voor. “Zogenaamde ‘werkgevers’ en ‘uitzendbureaus’ die de oorlog in Oekraïne aangrijpen om de meest kwetsbare mensen uit te buiten.” Ook D66-Kamerlid Anne-Marijke Podt is geschrokken: “Totaal verwerpelijk. We moeten hier keihard tegen optreden.” Ze krijgt bijval van de PvdA. “Aanpakken deze misstanden”, zegt PvdA-Kamerlid Kati Piri.
Onacceptabel
Ook de ChristenUnie is geschokt door het nieuws. “Onacceptabel”, zegt Kamerlid Don Ceder. “Het bestrijden van uitbuiting van arbeidsmigranten blijft volgens de inspectie helaas dweilen met de kraan open.” Op aandringen van CU-Kamerlid Ceder komt het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid deze zomer met een publiekscampagne die zich richt op bewustwording en het voorkomen van uitbuiting.
GroenLinks-Kamerlid Senna Maatoug kijkt niet op van het nieuws. “We zien structurele uitbuiting van arbeidsmigranten en nu ook van net gevluchte mensen.” De aanpak van dit soort misstanden gaat veel te langzaam, aldus Maatoug.
EINDE ARTIKEL
AD
OEKRAIENSE VLUCHTELINGEN WORDEN DOOR WERKGEVERS UITGEBUIT
22 MAART 2023
Vluchtelingen uit Oekraïne worden in Nederland geregeld uitgebuit door malafide werkgevers. Er wordt misbruik gemaakt van hun gebrek aan kennis over de Nederlandse arbeidsregels.
Dat stelt Fairwork, een organisatie die strijdt tegen moderne slavernij in Nederland en opkomt voor de belangen van de slachtoffers. Sinds het uitbreken van de oorlog heeft FairWork 213 Oekraïense cliënten geregistreerd. Bij 74 van hen was sprake van signalen van arbeidsuitbuiting. Dit is een grote toename in vergelijking met het jaar voor de oorlog, toen 17 Oekraïners aanklopten, bij wie drie keer signalen van arbeidsuitbuiting genoteerd werden.
Oekraïners mogen sinds april vorig jaar in Nederland werken, er is in principe alleen een burgerservicenummer nodig. De Oekraïners wordt op tal van manieren benadeeld, stelt FairWork. Ze krijgen te weinig loon, moeten voor gratis diensten zoals de verstrekking van dat BSN-nummer betalen, of ze krijgen helemaal geen salaris voor gewerkte uren. Soms worden ze verplicht zich in te schrijven bij de Kamer van Koophandel als zelfstandige, terwijl ze dat helemaal niet willen. Veruit de meeste klachten die bij FairWork kreeg van Oekraïense vluchtelingen gingen over het niet uitbetalen van salaris. Dat gebeurde 82 keer in 2022.
FairWork vreest dat de groep vluchtelingen die hulp zoekt slechts het topje van de ijsberg is en dringt aan op laagdrempelige informatievoorziening en ondersteuning voor Oekraïners. Er zijn tienduizenden vluchtelingen uit Oekraïne aan het werk in Nederland.
Oekraïense vluchtelingen zijn kwetsbare werknemers, zij kwamen hier niet om te werken en hebben zich daar niet op voorbereid, stelt FairWork. Er is geen of gebrekkige kennis over arbeidsregels, cao’s en andere rechten.
,,Helaas zijn er werkgevers die misbruik maken van kwetsbare mensen die slecht geïnformeerd zijn en onze taal en cultuur niet kennen’’, zegt Francien Winsemius, woordvoerder van FairWork. ,,Dat het nu ook nog eens gaat om oorlogsslachtoffers die voor een habbekrats moeten werken en net zo makkelijk weer worden ontslagen, maakt het dubbel zo smakeloos.’’
Huisvesting
Soms worden vluchtelingen voor duizenden euro’s benadeeld. ,,Een Oekraïense man van middelbare leeftijd klopte aan bij FairWork. Hij vluchtte twee maanden nadat de oorlog uitbrak naar Nederland. Via een advertentie vond hij al snel een werkgever die onder andere Russisch sprak, dat zorgde ervoor dat de communicatie gemakkelijk ging.
De man ging aan het werk in de bouw, zonder contract, maar dat zou de werkgever na een maand in orde maken. Ze spraken een salaris van 12 euro per uur af. De eerste maand werkte de man 240 uur, meer dan 10 uur per dag. Tot zijn verrassing kreeg hij daarna geen contract, maar werd hij zonder reden ontslagen. Bovendien ontving hij geen salaris. Ook werd hij door de werkgever bedreigd dat hij de huisvesting snel moest verlaten’’, meldt FairWork.
Werving van de vluchtelingen gebeurt via advertenties op sociale media of chat-apps als Viber. ,,Tegen betaling kan werk geregeld worden, daarbij geldt: hoe meer cliënten hebben betaald voor de bemiddeling, hoe meer loon per uur wordt beloofd’’, zegt Winsemius.
Soepelere regels
Voor de oorlogsvluchtelingen gelden soepelere regels. Er is geen werkvergunning nodig maar een werkgever moet het UWV wel melden dat er een Oekraïner aan het werk is én een arbeidsovereenkomst bieden. Als een vluchteling uit Oekraïne als zzp’er aan de slag wil, of alleen onder die voorwaarde werk kan krijgen, dan is er wel een werkvergunning nodig.
Het UWV deelt de gegevens met de Arbeidsinspectie die toezicht moet houden op het naleven van de arbeidswetten. Oekraïners hebben dezelfde rechten als Nederlandse werknemers. Het wettelijke minimumloon geldt en ook de cao als die van toepassing is.
De Arbeidsinspectie zegt ‘dat er bij controles ongetwijfeld Oekraïners worden aangetroffen die te weinig betaald krijgen of te veel uren moeten werken’. Er wordt niet per nationaliteit bijgehouden hoe vaak dat gebeurt.
Volgens Francien Winsemius van FairWork is het gemak waarmee Oekraïners aan het werk kunnen een goede zaak, maar kan het er ook voor zorgen dat daardoor malafide werkgevers onder de radar blijven en uitbuiting ongestraft kan plaatsvinden.
EINDE ARTIKEL
”Oekraïners verblijven er met vijf personen op een kamer van 36 vierkante meter zonder tussenwanden of afscheiding en hebben bijna geen privacy. Het leefgeld dat ze uitbetaald krijgen wisselt sterk en komt niet overeen met de richtlijnen die de overheid daarvoor heeft opgesteld. Ook is er onvoldoende eten, zeggen bewoners. Twee keer per week wordt er een half brood uitgedeeld per persoon en een keer per dag een appel of banaan en een diepgevroren maaltijd.”
NOS
ZORGEN OVER LANGDURIGE OPVANG
OEKRAINERS, STEEDS VAKER KLACHTEN
Organisaties maken zich zorgen over de opvang van Oekraïense vluchtelingen op de lange termijn. Nu veel Oekraïners al meer dan een halfjaar in Nederland verblijven, komen er steeds meer klachten binnen over de kwaliteit van de opvang.
Zo ook in Venlo, waar de opvang in een oud defensiepand leidt tot klachten van bewoners. Het pand dat wordt beheerd door leegstandbeheerder Monoma (voorheen Camelot) biedt onderdak aan 70 mensen.
Oekraïners verblijven er met vijf personen op een kamer van 36 vierkante meter zonder tussenwanden of afscheiding en hebben bijna geen privacy. Het leefgeld dat ze uitbetaald krijgen wisselt sterk en komt niet overeen met de richtlijnen die de overheid daarvoor heeft opgesteld. Ook is er onvoldoende eten, zeggen bewoners. Twee keer per week wordt er een half brood uitgedeeld per persoon en een keer per dag een appel of banaan en een diepgevroren maaltijd.
De gemeente Venlo laat weten dat het eten van voldoende kwaliteit is en met reden een keer per dag wordt geserveerd. Eerder zouden vluchtelingen voedsel hebben ‘gehamsterd’. Over de uitkering van het leefgeld erkent de gemeente dat bij een klein deel van de bewoners een administratieve fout is gemaakt. “Dat betreuren we en herstellen we in overleg met de betreffende mensen natuurlijk op korte termijn.”
Op dit moment staan er meer dan 80.000 Oekraïners in Nederland geregistreerd als vluchteling. Elke week komen er daar enkele honderden bij. Ruim 62.000 van hen verblijven in gemeentelijke opvanglocaties als rondvaartschepen, sporthallen en bedrijfspanden. Er zijn regels opgesteld voor de gemeentelijke opvang in de Handreiking Gemeentelijke Opvang Oekraïners. Aanbevelingen zijn om een bewonersraad in te stellen, een duidelijke klachtenprocedure en een vaste vertrouwenspersoon. De gemeentes besteden de opvang van Oekraïners soms uit aan externe partijen, al dan niet met een maatschappelijk karakter.
Het speelt op meer plekken
Stichting Opora, die zich hard maakt voor de belangen van Oekraïners in Nederland, maakt zich zorgen. “Het gebeurt vaker dat de zorg op een gemeentelijke opvanglocatie wordt uitbesteed aan commerciële partijen”, zegt oprichter en migratiewetenschapper Maria Shaidrova die onderzoek doet onder Oekraïense vluchtelingen in Nederland.
“Er is niet altijd genoeg controle vanuit de gemeente; ook zijn er geen ‘checks and balances‘. Oekraïners weten niet waar ze terechtkunnen met een klacht. Er zijn geen vertrouwenspersonen aanwezig. De meest informatie die ze van de gemeente krijgen is in het Nederlands. Vaak durven mensen niet naar de politie te stappen, uit angst voor de gevolgen”, zegt Shaidrova.
Regelmatig voelen Oekraïners zich geïntimideerd door de beveiliging, zegt Shaidrova. De Oekraïense vluchtelingen die gisteravond met lokale omroep L1 in gesprek gingen kregen van de beveiliging te horen “nu binnen te komen, anders kom je het pand helemaal niet meer binnen.”
Andere locaties
De problemen spelen ook op andere locaties, zegt Shaidrova. In Zaandam verbleven vluchtelingen wekenlang op een boot zonder ventilatiesysteem. In het voormalige Rabobank-kantoor in Eindhoven waar tweehonderd vluchtelingen uit Oekraïne verblijven, klagen bewoners over onvoldoende privacy en strenge beveiliging. Tassen werden regelmatig doorzocht op wapens.
Ook zou disproportioneel hard gestraft worden; een bewoner die zijn middelvinger had opgestoken werd naar verluidt uit de opvang gezet. Het eten, van dezelfde cateraar als in Venlo, leidde tot klachten.
De problemen werden in de raadsvergadering van de gemeente Eindhoven besproken. Springplank040 die de opvang verzorgt, legde aan de lokale omroep uit dat het Rabobankpand zich eigenlijk niet leent voor deze soort opvang. “Het pand is een goede crisisopvang maar geen woonomgeving, en zo wordt-ie nu wel gebruikt.”
Andere ritmes, ander eten
Stichting Vluchtelingenwerk herkent het beeld. “Wij krijgen ook steeds meer signalen van ontevreden Oekraïners”, laat een woordvoerder weten. “Onze indruk is niet dat de opvang veel slechter wordt, maar nu de opvang langer duurt, komen er meer klachten. Zo werken er mensen nachtdiensten, maar delen die kamers met mensen die overdag werken. Als je niet kan koken is het eten wat je krijgt niet altijd wat je zelf zou willen. Je wil je eigen eten koken en je eigen leven leiden. Dat gaat op heel veel locaties niet.”
Ook gemeenten worstelen hiermee, zegt Vluchtelingenwerk. Zij voelen zich niet goed ondersteund door het Rijk. “Veel gemeenten kampen met personeelstekorten. Het is voor hen ook een lastige afweging wat ze willen investeren in een locatie, omdat het niet duidelijk is hoelang die nog openblijft en wat dat betekent voor een gemeente op de lange en middellange termijn.” De Vereniging van Nederlandse Gemeenten wilde niet reageren op vragen over dit onderwerp.
Slechte omgang huurders
Regelmatig gaat het ook wel goed, benadrukt Shaidrova, maar dan zijn het vaak organisaties waarbij een organisatie is aangesteld die ervaring heeft met de opvang van kwetsbaren, zoals het Rode Kruis, Leger des Heils, of Stichting Regenboog in Amsterdam.
De locatie in Venlo wordt beheerd door Monoma, voorheen Camelot, het grootste anti-kraakbedrijf van Nederland dat meerdere keren door de rechter in Nederland en België op de vingers is getikt vanwege de slechte omgang met huurders.
Na een naamswijziging heeft het Brabantse bedrijf haar leegstandbeheer ondergebracht onder het Monoma-merk. Op dit moment verzorgt de leegstandbeheerder samen met onder meer de gemeentes Tilburg, Hoorn, Altena, Venlo en Delft voor duizenden Oekraïners een opvangplek, zo is te lezen op de site. Monoma laat weten zich niet in het geschetste beeld te herkennen en verwijst voor woordvoering naar de gemeente.
Te weinig toezicht
De opvangcapaciteit voor Oekraïners zit op dit moment voor 96 procent vol. Naarmate de opvang verder vol raakt en het verwachte aantal vluchtelingen uit Oekraïne verder oploopt deze winter, bestaat de kans dat gemeentes vaker moeten uitwijken naar commerciële partijen, zegt Shaidrova. Zij maakt zich zorgen. “Er is te weinig toezicht.”
Op een gegeven moment gaat het aan alle kanten wringen, zegt Vluchtelingenwerk. “Een oplossing is niet direct voorhanden. Er moet vanuit het Rijk een plan komen voor de middellange termijn.”
EINDE