Dit academisch jaar, waarin het Vluchtelingenverdrag van 1951 75 jaar wordt, wijdt Marjoleine Zieck, hoogleraar International Refugee Law aan de UvA en hoogleraar Public International Law aan het Pakistan College of Law in Lahore, tien columns in Ars Aequi aan vluchtelingen en heldert zij enige van die misverstanden op.
Weer een kabinet dat valt over asielkwesties, ditmaal gevolgd door ruzie over wie de asielportefeuille in het demissionaire kabinet moet krijgen, burgerwachten bij de grens, overvolle azc’s, burgers die demonstreren tegen plaatselijke opvang, Syrische vluchtelingen ‘uitnodigen’ het einde van de Ramadan toch vooral in Syrië te gaan vieren (om vervolgens geen toegang meer tot Nederland te hebben), een dagje Efteling voor minderjarige asielzoekers verbieden, ‘een lintje’ voor COA-vrijwilligers frustreren, streven naar het strengste asielbeleid ooit … het dagelijkse, weinig verheffende nieuws: overwegend negatief, en lang niet altijd gebaseerd op kennis van zaken. Dit academisch jaar, waarin het Vluchtelingenverdrag van 1951, 75 jaar wordt, zullen tien columns worden gewijd aan vluchtelingen en enige van die misverstanden worden opgehelderd.
Een eerste misverstand werd deze zomer gelanceerd door D66: het ‘Canadese model’ als oplossing voor de huidige asielcrisis. (Overigens is de kwalificatie ‘asielcrisis’ dubieus: over welke crisis hebben we het nou eigenlijk? Een kwestie van cijfers, daarover in een volgende column.) Dit Canadese model zou inhouden dat ‘asielaanvragen buiten de Europese Unie worden behandeld of … asielzoekers op uitnodiging hierheen mogen komen’. Het model zou wijziging van het Vluchtelingenverdrag vereisen, maar omdat dit model wel zou werken, wordt dat op de koop toegenomen.
Dit voorstel is gebaseerd op enige onjuiste veronderstellingen. Ten eerste handelt Canada asielaanvragen niet af buiten Canada, maar gewoon ín Canada. In termen van aantallen 144.035 in 2023. Van dat aantal diende 90% de asielaanvraag in bij een officiële landsgrens, vliegveld of binnenlands kantoor, en 10% nadat zij werden opgepikt tussen officiële grensposten (UNHCR Canada). (In 2024 waren het 174.000 aanvragen; percentages over de aanvraaglocaties zijn nog niet beschikbaar.)
Daarnaast biedt Canada van oudsher veel hervestigingsplaatsen aan; zo’n 750.000 vluchtelingen sinds 1950. Illustratief zijn de 200.000 plaatsen die het land aanbood aan Indochinese bootvluchtelingen eind zeventiger jaren, 25.000 plaatsen voor Syrische vluchtelingen in 2015 en 40.000 plaatsen voor Afghaanse vluchtelingen in 2021. In 2024 hervestigde Canada 49.300 vluchtelingen. Canada heeft ook een particulier sponsoringsprogramma: vluchtelingen die voor hervestiging in aanmerking komen, kunnen door particulieren naar Canada worden gehaald.
Het Canadese model betekent niet ‘dat asielzoekers op uitnodiging’ naar Canada komen. Het gaat bij hervestiging om vluchtelingen en dus niet om asielzoekers. Bij hervestiging gaat het om vluchtelingen die al in een asielland verblijven, maar daar onvoldoende bescherming krijgen en daarom bescherming elders behoeven en naar een ander (derde) land worden overgebracht. Er is bijvoorbeeld een risico dat de vluchteling wordt teruggestuurd naar het land van herkomst (in strijd met het verbod op gedwongen terugkeer, refoulement), of dat iemand vanwege zijn seksuele geaardheid niet veilig is in het asielland (denk aan de anti-lhbti-wet in Oeganda) of een medische behandeling nodig heeft die niet beschikbaar is in het asielland.
Op basis van hervestigingscategorieën stelt UNHCR jaarlijks vast hoeveel vluchtelingen vanwege inadequate bescherming in het asielland hervestiging behoeven: 2,5 miljoen in 2026. Slechts een fractie van dat aantal zal kunnen worden hervestigd vanwege het structurele gebrek aan hervestigingsplaatsen. Staten hoeven dergelijke plaatsen namelijk niet aan te bieden, en het gevolg daarvan is dat jaarlijks nog geen 4% van degenen die hervestiging behoeven, kan worden hervestigd. Dit geringe percentage zal dalen nu Amerika – dat jaarlijks de meeste plaatsen aanbood (120.000) – haar hervestigingsprogramma begin dit jaar tot nader order opschortte. Nederland reduceerde het aantal plaatsen dat het aanbood overigens ook: van 750 naar 500, en in 2020 naar 400 (het quotum wordt gebruikt als politiek wisselgeld om maatregelen die mogelijk leiden tot een toename van vluchtelingen te compenseren).
Het ‘Canadese model’ is dan ook vergelijkbaar met hetgeen Nederland doet en een verdragswijziging is dan ook niet nodig. Het aantal vluchtelingen dat Canada voor hervestiging opneemt is echter aanzienlijk groter dan het zeer bescheiden Nederlandse quotum. Het Nederlandse systeem hieraan aanpassen is ongetwijfeld niet wat D66 voor ogen stond toen het voorstelde het Canadese model te adopteren. En dan blijft er in feite niets over van het voorstel.
Deze column is eerder verschenen in Ars Aequi september 2025.