[35]
”Stop Wapenhandel is een onafhankelijke vredesorganisatie en doet sinds 1998 onderzoek naar wapenhandel en wapenindustrie in Nederland, in Europa en soms in groter internationaal verband. We voeren actie en publiceren artikelen en rapporten. Stop Wapenhandel wil een verbod op wapenexport naar ondemocratische regimes en conflictgebieden. Oorlog moet geen geen verdienmodel zijn. We onderzoeken hoe de lobby van de wapenindustrie het beleid beïnvloedt. We protesteren tegen wapenbeurzen en de financiering van productie door de Europese Unie. Samen met het European Network Against Arms Trade proberen we de Nederlandse en Europese controle op wapenexport te versterken.”
STOP WAPENHANDEL
WIE WE ZIJN EN WAT WE DOEN
ORIGINELE BRON
[36]
‘ Ondanks dat er hoog opgegeven wordt over extra investeringen voor het tegengaan en omgaan met klimaatverandering en voor ontwikkelingssamenwerking hoef je niet te verwachten dat dat de komende jaren zal veranderen. Nederlands (economisch) eigenbelang blijft het leidende motief voor het buitenlandbeleid, en die extra investeringen moeten dan ook vooral ten goede komen aan de Nederlandse handelsbalans en bedrijven.”
STOP WAPENHANDEL
REGEERAKKOORD: MILJARDEN VOOR DEFENSIE, EIGENBELANG LEIDEND
10 JANUARI 2022
Na maandenlange impasses presenteerden dezelfde vier partijen die de afgelopen bijna vijf jaar de regering vormden half december 2021 een nieuw regeerakkoord. Onder de titel ‘Omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst’ kwamen VVD, CDA, D66 en de ChristenUnie met een tekst op de proppen die voor ‘groen’ en ‘progressief’ door moet gaan, maar vooral doorgaan op dezelfde weg belooft.
Er gaan miljarden extra naar Defensie en er wordt een versoepeling van het wapenexportbeleid aangekondigd. In het bredere buitenlandbeleid blijft Nederlands (economisch) eigenbelang de drijvende factor. Voor de gebieden klimaat en ontwikkelingssamenwerking wordt extra geld uitgetrokken, maar volstrekt onvoldoende om van significante betekenis te zijn én stevig geplaatst in dat kader van eigenbelang.
Miljarden extra voor Defensie
In het akkoord is een structurele verhoging van de Defensiebegroting met €3 miljard per jaar afgesproken. Het budget schiet de komende jaren steil omhoog: met ruim €16 miljard in 2024 en 2025 is sprake van bijna een verdubbeling ten opzichte van 2017 en 2018. Naar verwachting betekent dit dat in 2024 1,85% van het Bruto Binnenlands Product (BBP) naar defensie gaat. Dat komt overeen met het gemiddelde van Europese NAVO-landen.
Waar het extra geld voor gebruikt gaat worden is nog niet helemaal duidelijk. Er wordt in ieder geval €500 miljoen per jaar gereserveerd voor ‘modernisering van het loongebouw en arbeidsvoorwaarden’. Defensie moet daarmee ook een aantrekkelijkere werkgever worden, want met het werven van nieuw personeel loopt het nog altijd niet zo vlot.
Er zal ook veel geld gaan naar de aanschaf van nieuwe wapens, in lijn met het vorig jaar ingestelde Defensiematerieelbegrotingsfonds, een kadootje van €45 miljard voor de krijgsmacht en de wapenindustrie. Daarnaast staan onder meer het wegwerken van achterstallig onderhoud, het verhogen van inzetvoorraden, digitalisering en aanschaf van cybercapaciteiten op de rol.
Dat het regeerakkoord miljarden extra toekent aan Defensie mag geen verrassing heten. De krijgsmacht zelf, de wapenindustrie en rechtse partijen lobbyen hier al jaren intensief voor. Daar komt nooit veel inhoudelijke onderbouwing bij kijken, het lijkt vooral om positionering ten aanzien van bondgenoten te gaan: men wil niet onderaan het lijstje militaire uitgaven bungelen. Begin april vorig jaar lieten de commandanten van de legeronderdelen gezamenlijk weten zich te schamen tegenover de rest van de NAVO voor de lage Nederlandse defensiebegroting.
Internationale samenwerking
Voor internationale militaire samenwerking blijft de NAVO volgens het akkoord uiteraard de hoeksteen, maar in lijn met ontwikkelingen van de afgelopen jaren wordt ook ingezet op meer strategische autonomie van en defensiesamenwerking binnen de EU.
“Binnen de NAVO concentreert Nederland zich meer op de bescherming van de eigen regio”, zo staat in het akkoord. Positief gezien mag je op grond daarvan hopen dat er de komende jaren minder makkelijk gedacht wordt over deelname aan militaire operaties over de hele wereld, mede in het licht van het Afghanistan-debacle, maar het lijkt realistischer dat de regering zich toch altijd ‘geroepen’ zal voelen om aan oproepen van bondgenoten gehoor te geven (lees: mee wil doen op het internationale toneel). Deze passage lijkt echter ook vooral een aankondiging van meer nadruk op troepenopbouw en andere militaire versterkingen vanuit NAVO- en EU-hoek richting Rusland.
De NAVO-lijn – ‘Zolang er kernwapens bestaan, zal de NAVO een nucleaire alliantie blijven’ – blijft ook leidend als het gaat om kernwapens. De coalitie maakt zichzelf dan ook volstrekt belachelijk door te stellen: ‘Binnen de bondgenootschappelijke verplichtingen draagt Nederland bij aan een kernwapenvrije wereld’. De komende jaren komen er nota bene nieuwe, ‘beter inzetbare’, Amerikaanse kernwapens te liggen op vliegbasis Volkel, in het kader van een NAVO-doctrine waarin mogelijk kernwapengebruik weer een meer centrale positie inneemt.
Meer ruimte voor wapenexporten
Bijzonder zorgelijk zijn de nogal cryptisch gestelde zinnen in het regeerakkoord die aan wapenhandel gewijd worden. Opmerkingen over een ‘gelijkwaardiger Europees speelveld’ voor de defensieindustrie en over ‘de groeiende consensus over wederzijdse erkenning van vergunningen’ lijkt een rechtstreekse verwijzing naar een kort voor de verkiezingen ingediend initiatiefvoorstel vanuit de VVD- en CDA-fracties. Zij bepleiten daarin het de facto afschaffen van een zelfstandig Nederlands wapenexportbeleid door het nagenoeg altijd automatisch goedkeuren van export van wapenonderdelen naar andere EU-landen. Onderdelen maken gemiddeld zo’n 80% uit van de totale Nederlandse wapenexport, maar de zeggenschap over waar deze uiteindelijk terecht komen zou volledig uit handen gegeven moeten worden aan die andere landen, die over het algemeen een soepeler exportbeleid hanteren.
De NIDV, de koepelorganisatie van de Nederlandse wapenindustrie, toonde zich dan ook tevreden met het regeerakkoord. Wel meldde het terloops even dat de vele extra miljarden voor de krijgsmacht nog steeds niet voldoende zijn, een kritiekpunt dat vanuit de rupsjes nooitgenoeg van de militaire lobby breder te horen is.
Buitenlands beleid in teken eigenbelang
Waar de generaals zich schamen voor de ‘lage’ Nederlandse militaire uitgaven, valt er op andere vlakken weinig schaamte te bespeuren over de Nederlandse positie op internationale lijstjes. In een ingezonden artikel in NRC wezen Danielle Hirsch (Both ENDS) en Pieter Pauw (Frankfurt School of Finance and Management) begin januari op het Europe Sustainable Development Report 2021, van het Sustainable Development Solutions Network (SDSN), dat berekende dat Nederland van alle Europese landen het grootste negatieve effect op andere landen heeft bij het behalen van ontwikkelingsdoelen (Sustainable Development Goals).
Ondanks dat er hoog opgegeven wordt over extra investeringen voor het tegengaan en omgaan met klimaatverandering en voor ontwikkelingssamenwerking hoef je niet te verwachten dat dat de komende jaren zal veranderen. Nederlands (economisch) eigenbelang blijft het leidende motief voor het buitenlandbeleid, en die extra investeringen moeten dan ook vooral ten goede komen aan de Nederlandse handelsbalans en bedrijven.
Het extra geld is bovendien volstrekt ontoereikend om significante impact te hebben en kan onderliggende dubieuze keuzes niet verbloemen. Het onuitlegbare, gevaarlijke plan om twee kerncentrales te gaan bouwen in het kader van de overstap naar duurzame energie, in de praktijk volgens deskundigen gelukkig een (financieel) onhaalbare kaart, is vooral ook een teken van inhoudelijke armoede: een serieuze omslag naar duurzaam beleid staat nog steeds niet op de kaart.
Grotere NGO’s zijn desondanks opvallend mild of zelfs, met kanttekeningen over het buiten schot blijven van de luchtvaartsector, positief gestemd over de klimaatplannen. Niemand durft blijkbaar te zeggen dat het een illusie is dat klimaatverandering een halt toegeroepen kan worden onder het vigerende op winst en economische groei gerichte kapitalistische systeem. Dezelfde houding is helaas te zien in NGO-reacties op plannen voor defensie en ontwikkelingssamenwerking: wel wat kritiekpunten, maar geen pleidooien voor een fundamenteel ander beleid. Voor een initiatief als ‘Veiligheid, Hoe Dan?’, dat een omslag van een militair naar een civiel veiligheidsbeleid bepleit, is hier nog een wereld te winnen.
Mensenrechten en migratie
Op het gebied van migratie zijn op internationaal vlak weinig nieuwe plannen te melden. Het kabinet wil onverminderd inzetten op het meest verwoestende onderdeel van het huidige migratiebeleid: het externaliseren van grenzen, oftewel het onder druk zetten van landen rondom Europa om de rol van externe grenswachten op zich te nemen. Daarvoor wordt grif samengewerkt met allerlei autoritaire regimes, die geld, trainingen en materieel toegestopt krijgen. Op nationaal vlak zijn de verkapte strafbaarstelling van ‘illegaliteit’ en het aansturen op meer deportaties, waarvoor ook het EU-grensbewakingsagentschap Frontex al staat te trappelen, zeer onwenselijke voornemens.
Uiteraard vermeldt de regering wel hier en daar dat alles met respect voor rechten van vluchtelingen moet gebeuren – een volstrekte illusie zo leert de praktijk van geweld en illegale pushbacks tegen vluchtelingen van de afgelopen jaren – zoals het ook veel waarde zegt te hechten aan mensenrechten in het algemeen. Vol eigendunk ziet Nederland zichzelf graag als internationale voortrekker op mensenrechtengebied, en vele andere vlakken waar het in realiteit in hoge mate achterloopt, maar als je eigen buitenlands beleid mensenrechtenschendingen mogelijk blijft maken is dat vooral gepraat voor de bühne.
Het regeerakkoord is net als het vorige akkoord van dezelfde vier partijen een document dat geen enkele serieuze poging laat zien om grote nationale en internationale problemen en vraagstukken aan en op te pakken en vrede, internationale rechtvaardigheid en duurzaamheid te bevorderen. Het eigenbelang van de BV Nederland en de grote bedrijven waarop dit steunt staat wederom voorop.
Met weinig enthousiasme probeerden de coalitiepartijen het regeerakkoord aan hun achterbannen te verkopen. Internationale vraagstukken werden daarbij nauwelijks benoemd en zullen vermoedelijk ook geen splijtzwam worden tussen deze partijen. De afgelopen bijna vijf jaar hebben D66 en ChristenUnie immers ook braaf in de pas gelopen met VVD en CDA als het gaat om meer geld voor defensie, minder ruimte voor vluchtelingen en het Nederlands eigenbelang als leidend beginsel voor buitenlands beleid. Macht telt, mensen niet.
EINDE
[37]
BNN VARA JOOP
BRAM VAN OOJIK VOERT JUISTE STRIJD
OP VERKEERDE TONEEL
FRANK VAN DER LINDE
In een vurig betoog in de Volkskrant van 5 december stelt Bram van Ojik, fractievoorzitter van GroenLinks, dat Nederland onder de fatsoensnorm zakt door de internationale 0.7%-norm voor ontwikkelingshulp los te laten. Ik ben het volledig eens met Van Ojik’s motivatie achter zijn betoog, namelijk dat de nog steeds bestaande verschrikkelijke armoede uitgebannen moet worden en dat wij onze verantwoordelijkheid moeten nemen. Maar Van Ojik voert zijn strijd op het verkeerde toneel. Het gaat er niet om hoeveel Nederland terug geeft aan ontwikkelingslanden in de vorm van ontwikkelingshulp, maar hoeveel Nederland op oneigenlijke manieren verdient.
Van Ojik wil stevige tegendruk geven aan het huidige kabinet. En terecht. Minister Ploumen, die niet alleen verantwoordelijk is voor ontwikkelingshulp maar ook voor buitenlandse handel, heeft het roer radicaal omgegooid en primair ingezet op handel in plaats van hulp. In beginsel geen slechte keus.
In 1968 stelde de handels- en ontwikkelingspoot van de Verenigde Naties UNCTAD al dat handel beter is dan hulp (trade, not aid). De invulling die Ploumen geeft aan dit beleid heeft echter weinig met eerlijke handel te maken, hetgeen bedoeld werd met ‘trade, not aid’. In plaats van ontwikkelingslanden via eerlijke handel hun eigen ontwikkeling te gunnen, bedrijft Ploumen ordinaire handelspolitiek en wil zij zelfs het stimuleren en faciliteren van wapenhandel niet categorisch uitsluiten.
Nederlandse bedrijven worden aan alle kanten ondersteund en gestimuleerd zaken te doen in en met het buitenland. Grote hoeveelheden ontwikkelingshulp worden ingezet om Nederlandse bedrijven daarbij te ondersteunen. Uiteraard moeten de gesubsidieerde activiteiten van Nederlandse bedrijven in het buitenland bijdragen aan ontwikkeling aldaar, maar de criteria daarvoor zijn en blijven boterzacht, zoals we tijdens het debat daarover in de Tweede Kamer hebben mogen vernemen.
Door onze positie in de wereld te versterken ten koste van ontwikkelingslanden die niet de instrumenten en subsidies hebben om hun eigen bedrijven op soortgelijke wijze te ondersteunen, dempen we voor onszelf de gevolgen van de economische crisis die we nota bene zelf mede hebben veroorzaakt.
De oplossing voor armoede in ontwikkelingslanden ligt in het Westen en dus ook in Nederland. Nederland kan een nieuw gidsland worden, door de 0,7% norm af te schaffen en daarvoor in plaats de netto bijdrage aan een betere wereld te berekenen en vervolgens het beste jongetje van deze klas te worden. Het gaat om datgene wat we onterecht verdienen door een internationaal belastingparadijs te zijn, oneerlijke handel te drijven, onze machtspositie in te zetten bij handelsverdragen, minus datgene wat we teruggeven in de vorm van ontwikkelingshulp. Bij zo’n overzichtslijstje zou Nederland wel eens behoorlijk onderaan kunnen bungelen.
Bram van Ojik, als voormalig hoge ambtenaar bij Buitenlandse Zaken verantwoordelijk voor ontwikkelingssamenwerking, is zeer goed op de hoogte van deze materie. Van Bram van Ojik had ik dan ook een genuanceerder stuk verwacht dan het retorische betoog voor het behoud van de 0,7% norm.
EINDE ARTIKEL