D66-leider Rob Jetten claimde de ‘historische’ overwinning van zijn partij vrijdagmiddag. „Ik ben heel erg trots. Tegelijkertijd voel ik ook een grote verantwoordelijkheid om tot een stabiel en ambitieus kabinet te komen.”
‘Praktische problemen’ bij extra zetel
D66 komt in de voorlopige uitslag net als de PVV op 26 zetels uit. Er is zelfs een kans dat D66 zelfs nog een extra restzetel wint. Al hopen de D66’ers achter de schermen dat het bij 26 zetels blijft. „Meer stemmen krijgen dan de PVV is voor mij al zoet genoeg”, zegt een D66’er. Een zetel extra zou de partij met ‘praktische problemen’ opzadelen, ziet deze.
Zo’n 27ste zetel betekent namelijk dat D66, VVD, CDA en JA21 samen alsnog op 76 zetels zouden kunnen uitkomen, waardoor een centrumrechts kabinet van vier partijen tóch binnen handbereik komt. Maar D66 wil liever formeren met GroenLinks-PvdA in plaats van met JA21.
Meerderheid in Eerste Kamer
Niet voor niets benadrukte Jetten vrijdag dat zijn gedroomde ‘stabiele’ kabinet ook in de Eerste Kamer ‘goed aan de slag kan’. Daar heeft de optie met JA21 bij lange na geen meerderheid. Een kabinet van D66, VVD, CDA en GroenLinks-PvdA heeft met 86 van de 150 zetels een ruime meerderheid in de Tweede Kamer en heeft ook in de Eerste Kamer bijna een meerderheid. De VVD sluit die optie echter uit.
Jetten heeft daarom een oproep aan VVD-leider Dilan Yesilgöz. „Laat deze uitslag op je inwerken. De kiezer wil ook dat we stoppen met de gedoetjes en snel een stabiel kabinet vormen.” Volgens Jetten verschilt campagnetijd van formatietijd. „Nu hebben we een andere verantwoordelijkheid en dat is zorgen dat het land zo snel mogelijk verder kan.”
Voortouw bij de formatie
Of het er nu 26 blijven of 27 worden: omdat D66 meer stemmen haalt dan de PVV, krijgt Jetten het voortouw bij de formatie. Komende dinsdag mag hij een verkenner naar voren schuiven. Jetten wil nog geen naam noemen. „Het zal een verkenner zijn die echt met alle kanten van het politieke spectrum goed kan samenwerken.”
De verkenner verzamelt alvast voorkeuren en blokkades qua coalitievorming. Uit diens verslag zal blijken dat de andere grote partijen geen kabinet willen vormen met de PVV. Die optie is dan al uitgesloten, nog voor de nieuwe Tweede Kamer op 12 november aantreedt. Op die manier kan de informateur straks meteen uit de startblokken schieten nadat er over twee weken wordt gedebatteerd over de verkiezingsuitslag.
Restzetel voor SP?
De Kiesraad stelt pas vrijdag 7 november de definitieve uitslag vast. Op het laatste moment kan er namelijk nog iets verschuiven omdat bijvoorbeeld de restzetelverdeling nét anders uitvalt. Vooral voor de SP is het nagelbijten: die partij sleept in de laatste tussenstand de laatste restzetel binnen. Vooral door de nog niet getelde stemmen uit het buitenland zou de SP die zetel nog kunnen kwijtraken aan D66.
Dit weekend ligt het formatieproces stil. Veel partijen zijn daar allerminst rouwig om: de campagnes hebben veel energie gevergd en lijsttrekkers willen graag even bijtanken voor zij een slopend formatieproces ingaan. Bovendien valt te beluisteren dat het ook wel goed is om even een paar dagen afstand te nemen, zodat de hitte van de campagne plaats kan maken voor een meer constructieve houding tijdens de kabinetsvorming.
TROUW
HET CDA WINT FORS EN KEERT TERUG IN HET CENTRUM VAN DE
MACHT
29 OCTOBER 2025
CDA’ers feliciteren elkaar tevreden en lachend, de zaal klapt en joelt zodra de exitpoll bekend wordt. De partij stijgt van vijf naar negentien zetels en lijsttrekker Bontenbal wordt even later als een overwinnaar onthaald. De zaal scandeert “Henri, Henri, Henri”.
De uitslag is misschien iets minder dan gehoopt, maar ‘alles boven de vijf is fantastisch’, zegt Sarah Alsalhawi. De Brabantse CDA-voorzitter Mark Janssen-van Gaal vat het gevoel van velen samen: “Het belangrijkste is dat we weer terug zijn op het toneel”.
Bontenbal noemt de uitslag ook ‘fantastisch’ en belooft de leden de opdracht die hem is gegeven waar te gaan maken. Deze uitslag had hij twee jaar geleden niet durven dromen.
Het CDA kan in één klap de moeizame jaren achter zich laten. De partij leed toen een historische nederlaag na interne ruzies en vanwege de afsplitsing van NSC en de nieuwe partij voor boerenbelangen BBB. Sindsdien is het CDA weer ‘steen voor steen’ opgebouwd, zoals lijsttrekker Henri Bontenbal het noemt.
“Al voelden wij ons als vijf Kamerleden steeds enorm gesteund, want de partij zat vol energie”, zegt CDA-Kamerlid Inge van Dijk. Ze wijst er – net als anderen – fijntjes op dat ‘iedereen het CDA al definitief had afgeschreven’.
Blunder van Bontenbal
Ze hadden ongelijk. Oud-partijvoorzitter Liesbeth Spies vindt het wel ‘heel spijtig’ te zien met hoeveel ‘graagte’ andere partijen de blunder over homojongeren op reformatorische scholen aangrepen om Bontenbal aan te vallen.
De Scheveningse evenementenlocatie Eve is met vijfhonderd mensen goed gevuld, met veel jongeren. Er hadden veel meer CDA’ers bij willen zijn, maar zij vieren noodgedwongen elders feest. De partij heeft campagne gevoerd alsof ze nog steeds die grote partij van weleer was.
Dat heeft zich uitbetaald. Maar het verkiezingsfeestje in Scheveningen is nu om ‘organisatorische en financiële redenen’ relatief klein gehouden. Er zijn wel veel journalisten. In 2023 was er een handjevol aanwezig om het grootste verlies in de geschiedenis van het CDA in Den Haag te verslaan.
Strijd tegen de populisten
Ditmaal komen ze uit de hele wereld om in Scheveningen verslag te doen van de wederopstanding van de christendemocratische middenpartij, want in heel Europa woedt een strijd tegen de populisten. Oud-minister Gerda Verburg zegt dan ook ‘vooral blij te zijn’ dat de populistische PVV-leider Wilders niet opnieuw is gegroeid in Kamerzetels.
De grootste eer gaat deze woensdagavond naar Bontenbal, die campagne voerde met de oproep voor een ‘fatsoenlijke en eerlijke politiek’ na twee jaar van politieke chaos. Die degelijke Bontenbal paste perfect bij de CDA-boodschap.
Bontenbal viel in de debatten alleen in het laatste NOS-verkiezingsdebat uit naar VVD-leider Dilan Yesilgöz, omdat zij GroenLinks-PvdA als coalitiepartner uitsluit. Hij was haar ‘spelletjes spuugzat’, zei de CDA-leider, want zoiets ‘helpt niet’ een stabiel kabinet te formeren.
Bij de kabinetsformatie zitten bij het CDA nu de grootste zorgen. Ze maken zich zorgen over de harde opstelling van de VVD, die broodnodig zal zijn in de formatie, maar de huid duur zal verkopen.
Onmisbaar
De CDA-leider wordt zelf geen premier, al was hij volgens peilingbureaus wel de meest gewenste nieuwe minister-president. Zijn opmars stokte vorige week toen Bontenbal zich verslikte in de discussie over gelijke behandeling van homo’s op reformatorische scholen.
Dat heeft hem zetels gekost. Partijleden vinden het ‘spijtig’ en ‘jammer’ dat hij geen premier wordt, maar ook weer niet heel erg. Want met deze uitslag weten ze dat het CDA onmisbaar is in elk volgend kabinet, of dat nu centrumrechts of centrumlinks wordt.
EINDE
D66 en CDA in formatiestuk: afbouwen aftrek hypotheekrente, invoeren rekeningrijden
Dat staat in het inhoudelijke document dat D66 en CDA de afgelopen weken hebben geschreven en dat als basis moet dienen voor het vervolg van de kabinetsformatie. Het document is zojuist gepresenteerd door informateur Sybrand Buma, en partijleiders Rob Jetten (D66) en Henri Bontenbal (CDA).
Jetten, Bontenbal en Buma werkten sinds half november aan de zogenoemde ‘positieve agenda’ waarin ze inhoudelijke keuzes maken op vijf vlakken: migratie, wonen, stikstof, defensie en de economie. De twee politici willen aan de hand van die keuzes verder praten met andere partijen. D66 en CDA hebben samen lang geen meerderheid in de Tweede Kamer.
Asiel en migratie
Op asiel en migratie willen D66 en CDA het vluchtelingenverdrag moderniseren, zodat asielaanvragen buiten Europa kunnen worden afgehandeld. De partijen behouden de spreidingswet en willen 41.000 structurele opvangplekken en 29.000 flexibele opvangplekken realiseren.
Ook komen er nationale asielmaatregelen. Een verblijfsvergunning wordt tijdelijk en geldt drie jaar. Wie niet meewerkt aan procedures, kan op basis daarvan worden afgewezen. Ook op arbeidsmigratie willen D66 en CDA stappen zetten. Werkgevers worden verantwoordelijk voor fatsoenlijke huisvesting. Als sectoren niet ‘leveren’, wordt een ‘uitzendverbod’ ingevoerd: dan mogen ze geen arbeidsmigranten meer inhuren.
Wonen
Op het gebied van de woningmarkt willen CDA en D66 allebei een geleidelijke afbouw van de hypotheekrenteaftrek. Ze willen dat via de inkomstenbelasting compenseren, ‘zodat huiseigenaren in hun financiële planning niet in de knel komen’. Om het doel van 100.000 woningen per jaar te realiseren, willen de partijen bezwaarprocedures schrappen.
De verdeling van nieuwbouw blijft: twee derde betaalbaar, 30 procent sociale huur. Het Rijk krijgt meer regie, onder meer om 21 grootschalige nieuwbouwlocaties te realiseren. Dat kunnen naast nieuwe wijken ook nieuwe steden zijn.
Eigen risico
D66 en CDA willen het belastingstelsel hervormen. De partijen willen een simpeler inkomstenbelasting. Daarnaast moet de hypotheekrenteaftrek geleidelijk worden afgeschaft. Ook wordt een kilometerheffing ingevoerd, waardoor automobilisten gaan betalen naar ‘gebruik, plaats en tijd’.
Het eigen risico blijft gelijk, wel wordt ‘kritisch gekeken’ naar het basispakket en welke nieuwe medicijnen worden toegelaten. Medisch specialisten moeten standaard in loondienst komen.
Staatsschuld omhoog
Om de stijgende defensie-uitgaven te betalen en grote investeringen in de toekomst, willen D66 en CDA de staatsschuld laten oplopen. Die ligt nu onder de 50 procent.
Economie
Om de economie een impuls te geven, willen de partijen fors investeren in innovatie, kennis en onderzoek. Verder willen D66 en CDA de expatregeling herstellen, zodat onderzoeksinstellingen weer toponderzoekers en toptalenten uit het buitenland kunnen aantrekken.
Het volgende kabinet moet weer met volle kracht aan het werk om de klimaatdoelen te halen. Het zal lastig worden om het klimaatdoel van 2030 nog te halen, maar dat blijft wel de ambitie. De bouw van nieuwe kerncentrales in Zeeland wordt versneld en de bouw van windmolenparken op zee gaat door. Het Groninger gasveld blijft gesloten.
Met prioriteit wordt de verduurzaming van woningen aangepakt, onder ander met een Nationaal Isolatie Offensief. Daarbij wordt voorrang gegeven aan wijken waar de meeste mensen wonen die moeite hebben om de energierekening te betalen.
Defensie
Vanwege de toegenomen dreiging willen D66 en CDA versneld toewerken naar het verhogen van de defensie-uitgaven naar de NAVO-norm van 3,5 procent.
In 2030 moet de krijgsmacht minimaal 122.000 manschappen tellen. Dit willen de twee partijen bereiken door de mogelijkheid in te voeren voor jongeren van een defensie-oriëntatie. Voor het geval dat niet voldoende nieuwe instroom oplevert, bereiden de partijen een selectieve opkomstplicht voor.
Stikstof
Om uit de stikstofcrisis te komen, is een verdere omslag en geld nodig. Het door het kabinet-Schoof opgeheven stikstoffonds, voor onder meer natuurherstel en de landbouwtransitie, komt terug.
De wettelijke stikstofdoelen van 2035 blijven staan, in 2030 komt er een nieuw tussendoel. Als het wettelijke doel van 2035 niet wordt gehaald, kan als ‘ultieme remedie’ worden gekort op dier- en fosfaatrechten. Oftewel gedwongen krimp.
Het huidige meetinstrument, de KDW, wordt vervangen door een juridisch houdbaar alternatief. D66 en CDA zetten in op ‘doelsturing’: boeren krijgen zo zelf duidelijkheid hoeveel minder zij moeten uitstoten.
Rondom natuurgebieden komt ‘zonering’. Bedrijven die binnen een bepaalde zone vallen, moeten hun uitstoot terugdringen, of hun bedrijf verplaatsen of beëindigen. Boeren krijgen daarvoor een financiële compensatie.
Tussenstap in de formatie
Nu dit akkoord is gesloten tussen D66 en CDA kan de formatie echt beginnen. De onderhandelingen werden gezien als een tussenstap in de formatie, omdat er na de eerste verkenningsronde nog geen zicht was op een stabiele coalitie met andere partijen.
De gesprekken met andere partijen die Buma nu zal gaan voeren zullen moeten uitwijzen welke partijen zich willen aansluiten bij de coalitie. Eerst zullen alle fractievoorzitters weer mogen langskomen bij de informateur. Daarna moeten er gesprekken komen met partijen die echt willen meedoen.
Want ruim een maand na de verkiezingen blijft de kabinetsformatie erg ingewikkeld, vooral doordat partijen elkaar blijven uitsluiten. Met name de blokkade van de VVD van samenwerking met GroenLinks-PvdA ‘legt een hypotheek op het proces’, zei Buma eerder al.
Welke partijen willen aanhaken?
“Dit document van D66 en CDA maakt een aantal keuzes”, zegt politiek verslaggever Fons Lambie. “Forse investeringen in defensie, woningbouw en de economie. Maar de manier waarop dat wordt betaald, zal zeker nog voor discussie zorgen met de VVD.”
Deze aanzet tot een coalitieakkoord is een tussenstap in de formatie. Lambie: “Nu zal moeten blijken welke coalitie hieruit kan ontstaan. De VVD blokkeert GroenLinks-PvdA. Dan is centrum-rechts een optie, met JA21. Maar is JA21 bereid om hierbij aan te sluiten? Of eindigen we toch met een minderheidskabinet? Dat zal informateur Buma de komende dagen moeten uitdokteren.”
EINDE
Formatie Met hun gezamenlijke document zetten D66 en CDA een volgende stap in de formatie. Maar hoe nu verder? Een minderheidskabinet komt steeds serieuzer in beeld.
De uitgewerkte plannen van D66 en CDA zijn een ‘uitgestoken hand’ naar andere partijen, zeiden de partijleiders Rob Jetten (D66) en Henri Bontenbal (CDA). Maar in het zeventien pagina’s tellende document dat de partijen samen geschreven hebben, staan veel plannen die niet meteen met gejuich zullen worden ontvangen bij partijen die nog hard nodig zijn in de formatie.
Informateur Sybrand Buma presenteerde het document dinsdagmiddag in de Tweede Kamer. Het is bedoeld om de formatie, stap voor stap, te laten slagen, sneller dan de vorige keren. Om onderling vertrouwen te winnen en om vaart te maken, zouden D66 en CDA, twee winnaars van de verkiezingen die graag met elkaar een kabinet willen vormen, eerst met elkaar onderhandelen. Ze spraken deze weken samen over vijf thema’s: wonen, stikstof, economie, veiligheid en migratie.
De echt moeilijke keuzes komen daarna: wie schuift nog meer aan? De VVD ligt voor beide partijen voor de hand, maar die partij sluit GroenLinks-PvdA uit. De VVD wil dat er een kabinet over rechts komt, met in ieder geval ook JA21.
Klaver én Yesilgöz willen meedoen
De VVD én GroenLinks-PvdA willen graag meedoen. Ze zien „voldoende aanknopingspunten” om het gesprek met D66 en CDA aan te gaan, lieten de partijleiders, Dilan Yesilgöz en Jesse Klaver, meteen via X weten. De komende dagen komen zij, zoals alle fractievoorzitters, nog een keer langs bij informateur Buma, die uiterlijk volgende week dinsdag een advies over het vervolg van de formatie moet geven.
Toch hebben D66 en CDA het beide partijen niet makkelijk gemaakt. Het document is op veel onderdelen zeer gedetailleerd, en leest bijna als een mini-regeerakkoord. Een partij die nu aanschuift, staat meteen op flinke achterstand. D66 en CDA hébben al compromissen gesloten, en elke nieuwe partij aan tafel moet eigen thema’s terug-onderhandelen.
Eerst over de compromissen tussen D66 en het CDA: op een paar belangrijke onderwerpen is D66 naar het CDA toe bewogen. De partijen schrijven dat de CO2-heffing voor de industrie wordt afgeschaft, terwijl D66 daar eigenlijk vóór is. Het jaar om de laatste stikstofdoelen te halen, blijft 2035. Dan mag nog maar in 26 procent van de Natura 2000-gebieden te veel stikstof neerslaan. Dat is ook opnieuw een wens van het CDA. D66 wil de doelen liever al behalen in 2030.
De woonparagraaf leest juist als de door D66 gepresenteerde woonplannen van afgelopen april. De partijen willen bezwaarprocedures verminderen en bouwen op „minstens 21 grootschalige nieuwbouwlocaties”. D66 zette groot in op dit thema, Rob Jetten beloofde in de verkiezingscampagne zelfs „tien nieuwe steden” te bouwen.
Bontenbal en Jetten laten geen duidelijke coalitievoorkeur blijken met hun keuzes. Voor zowel VVD als GroenLinks-PvdA zitten er lastige maatregelen in. Zo willen D66 en CDA de hypotheekrenteaftrek afbouwen, terwijl de VVD dat belastingvoordeel tijdens de verkiezingscampagne juist heilig verklaarde. Ook willen de twee partijen rekeningrijden invoeren, waarbij autorijders naar gebruik betalen. Ook dat ligt bij de VVD gevoelig.
Tegelijkertijd spreken de partijen over scherpe keuzes in de zorg, waar GroenLinks-PvdA juist absoluut niet op wil bezuinigen. Het demissionaire kabinet-Schoof wil het eigen risico in de zorg halveren, maar D66 en CDA willen het huidige eigen risico in stand houden, zo staat in het document.
Minderheidsvariant
De vraag blijft: wie mag straks mee-onderhandelen over deze keuzes? Jetten en Bontenbal sturen allang niet meer per se aan op een meerderheidskabinet. De optie van een minderheidskabinet wordt steeds realistischer. Rob Jetten zei daar dinsdagmiddag tegen journalisten over: „Meerderheidskabinetten zijn we gewend in Nederland, die bieden meer stabiliteit in zetels. Maar op een eindeloze formatie zit niemand te wachten.”
Vrij vertaald bedoelt Jetten: we gaan niet eindeloos wachten totdat Dilan Yesilgöz haar ‘nee’ tegen GroenLinks-PvdA opgeeft, en gaan desnoods alleen met de VVD erbij regeren (de meest voor de hand liggende derde partij). Die combinatie zou 66 van de 150 Kamerzetels opleveren, dus lang geen meerderheid. In de Eerste Kamer zou dat maar 22 van de 75 zetels betekenen.
In de plenaire zaal van de Tweede Kamer, waar deze dinsdag de agenda werd bepaald, viel het Kamerleden op dat Henri Bontenbal lange tijd in een stoel van de VVD-fractie zat te praten met VVD-Kamerlid Silvio Erkens. Bij de bankjes van GroenLinks-PvdA is het deze dagen veel minder druk. Bij die partij zien ze dat ze de laatste tijd wat genegeerd worden door de twee onderhandelende partijen. Ook dat kan erop wijzen dat D66 en CDA de minderheidsvariant met de VVD ernstiger aan het overwegen zijn.
Coalitiegedoe
Een minderheidskabinet biedt D66 en CDA twee grote voordelen: de VVD, uiteindelijk een gewilde coalitiepartner, doet mee. En met drie partijen heb je minder kans op intern coalitiegedoe. Dat is een les van de laatste drie kabinetten, die uit vier partijen bestonden en allemaal vielen. Maar het gevaar daarbuiten is juist groter: de oppositie heeft dan een Kamermeerderheid en kan plannen, of zelfs een heel kabinet, wegstemmen. Daarvoor zouden linkse en radicaal-rechtse partijen wel moeten samenwerken.
Toch is dat niet helemaal onmogelijk. Kijk maar naar het eigen risico, dat D66 en CDA in stand willen houden, maar GroenLinks-PvdA én PVV niet. Ook kan het ingewikkeld worden als dit nieuwe kabinet wil bezuinigen in de zorg. Volgens het document van informateur Buma willen beide partijen „de stijgende kosten beheersbaar houden”, bijvoorbeeld in de ouderenzorg. Als het over deze thema’s gaat, kunnen links en radicaal-rechts serieuze oppositie gaan voeren.
D66 en CDA in formatiestuk: afbouwen aftrek hypotheekrente, invoeren rekeningrijden
Afgelopen vrijdag kregen D66, CDA, VVD, GroenLinks-PvdA en JA21 van informateur Sybrand Buma de opdracht om met elkaar te bekijken wat de beste manier voorwaarts in de formatie zou zijn, nadat hij door onderlinge blokkades geen enkele mogelijke coalitie meer zag.
Volgens betrokkenen is er druk gebeld en zijn alle opties nog eens langsgekomen. De optie waarvoor nu de meeste steun lijkt te zijn is dat D66, CDA en VVD met zijn drieën verder gaan praten. Informateur Buma zal dinsdag zijn verslag inleveren waar deze conclusie uit getrokken kan worden.
Welke vorm dat ‘doorpraten’ precies gaat krijgen, moet de komende dagen nog worden besloten. Ook is het nog niet duidelijk of deze ronde uiteindelijk zal leiden tot een minderheidskabinet van deze drie partijen, of dat JA21 op een bepaald moment toch nog aanschuift.
Eerste Kamer
Een kabinet met JA21 heeft niet de voorkeur van D66. In de Tweede Kamer steunt dat kabinet met 75 zetels niet op een meerderheid, en in de Eerste Kamer hebben D66, CDA, VVD en JA21 zelfs maar 14 van de 75 zetels. Een minderheidskabinet zonder JA21 wordt geacht op sommige onderwerpen makkelijker steun te kunnen krijgen van GroenLinks-PvdA, al heeft die partij zich al meermaals fel uitsproken tegen een minderheidskabinet.
De VVD blijft ook na dit weekend samenwerking met GroenLinks-PvdA blokkeren, waardoor die partij voorlopig niet meepraat.
‘Gemoederen bedaard’
Volgens ingewijden verliepen de telefoongesprekken van afgelopen weekend in goede sfeer, en leken de gemoederen ten opzichte van eerder wat bedaard te zijn. Morgen wordt definitief de balans opgemaakt.
Informateur Buma heeft dan een gespreksronde gepland staan, maar wie daarvoor wordt uitgenodigd en hoe die er precies uit gaat zien, beslist hij later vanavond.
EINDE