Op 18 maart 2016 sloten Nederland en 26 andere landen een deal met Turkije. Ze sloten deze deal om mensen op de vlucht te ontmoedigen om naar Europa te reizen. Griekenland mocht alle mensen die vanuit Turkije op de Griekse eilanden aankwamen terug naar Turkije sturen, ondanks dat er duidelijke aanwijzingen waren dat het daar onveilig voor hen zou zijn.
Voor elke teruggenomen persoon zou Europa een Syrische vluchteling vanuit Turkije naar de EU laten overkomen. Maar daar kwam weinig van terecht. Mensen op de vlucht leefden onder verschrikkelijke omstandigheden in de kampen op de Griekse eilanden. In 2024, 8 jaar na het sluiten van de EU-Turkijedeal, zitten er nog steeds duizenden mensen vast op de Griekse eilanden, in afwachting van een asielbesluit.
Bovendien kunnen we Turkije niet als veilig land beschouwen (lees daarover hier meer). Amnesty heeft flinke kritiek geuit op de EU-Turkijedeal en vreest dat deze deal als blauwdruk wordt gebruikt voor afspraken met andere landen. Daarom zijn wij in 2024 een rechtszaak gestart tegen de Nederlandse overheid voor het tekenen van de EU-Turkijedeal.
EU TUNESIE DEAL
In 2023 sloot de EU een deal met Tunesië, waarin afspraken werden gemaakt in de vorm van een zogenaamde ‘Memorandum of Understanding’. Hierin werd onder andere afgesproken dat de EU de Tunesische overheid geld en technische steun zou geven om migratie naar de EU te ontmoedigen. Amnesty maakt zich grote zorgen over deze deal, die mensen vasthoudt in een land waar zij niet veilig zijn. Lees hier meer.
Terwijl de voorbereidingen van de deal in volle gang waren, lieten de Tunesische autoriteiten honderden mensen, waaronder kinderen, stranden aan de Tunesische woestijngrenzen. Ze zaten daar vast zonder water, voedsel of onderdak.
De deal werd gesloten met de repressieve leider Kaies Saied, die een slechte mensenrechten-reputatie heeft. Sinds zijn machtsovername in 2021, heeft Kaies Saied besluiten genomen die de vrijheid van meningsuiting bedreigen en hem invloed geven op de rechtsspraak. Ook heeft hij een nieuwe grondwet aangenomen die hem bijna ongecontroleerde macht geeft om te regeren. De president heeft zich bovendien haatdragend en discriminerend uitgelaten over zwarte Afrikanen, wat geleid heeft tot een toename van geweld tegen mensen van kleur in Tunesië.
De deal werd ondertekend zonder dat er mensenrechtenvoorwaarden aan verbonden waren. De impact op mensenrechten werd niet beoordeeld of gecontroleerd. Er werd geen mechanisme ingesteld om de samenwerking stop te zetten in het geval van mensenrechtenschendingen. De EU-leiders lijken niets geleerd te hebben van eerdere deals die al immens lijden hebben veroorzaakt.
Amnesty International heeft gewaarschuwd dat de EU het risico loopt medeplichtig te zijn aan mensenrechtenschendingen door haar hulp aan de Tunesische autoriteiten. Deze autoriteiten zijn schuldig aan collectieve uitzettingen van asielzoekers, vluchtelingen en migranten naar Libië en Algerije – waaronder kinderen of zwangere vrouwen. Dit heeft geleid tot meerdere gedocumenteerde doden en ernstige humanitaire noden in woestijngebieden. De uitzettingen vonden plaats zonder gerechtelijke procedure of geïndividualiseerde beoordelingen van beschermingsbehoeften en kwetsbaarheden.
EU LIBIE-SAMENWERKINGSAFSPRAKEN
De EU, inclusief Nederland, steunt actief de Libische autoriteiten. Zo krijgt de Libische kustwacht training, boten en ander materieel om mensen op zee te onderscheppen. Onderschepte mensen worden in detentiecentra geplaatst, waar ze een groot risico lopen om mishandeld, gemarteld, verkracht en uitgebuit of zelfs vermoord te worden. Dit blijkt ook uit ons rapport met bewijs van deze mensenrechtenschendingen. Daarnaast gebruikt de Libische kustwacht geweld en intimidatie tegen drenkelingen en non-gouvernementele organisaties (ngo’s) die reddingsoperaties uitvoeren. Amnesty meent dat Europa door haar steun aan de Libische autoriteiten medeplichtig is aan de grove mensenrechtenschendingen die het land pleegt.
AMNESTY INTERNATIONAL
Libië: nieuw bewijs van gruwelijke schendingen in detentiecentra
In een nieuw rapport levert Amnesty International opnieuw bewijs van schrijnende mensenrechtenschendingen in Libische detentiecentra. Mannen, vrouwen en kinderen die worden onderschept tijdens het oversteken van de Middellandse Zee en gedwongen worden vastgezet, ondergaan gruwelijke mishandelingen, waaronder seksueel geweld. De getuigenissen laten de verschrikkelijke gevolgen zien van Europa’s samenwerking met Libië op het gebied van migratie en grenscontrole.
Het rapport ‘No one will look for you’: Forcibly returned from sea to abusive detention in Libya toont hoe de rechten van vluchtelingen en migranten in Libië stelselmatig worden geschonden. De autoriteiten beloofden herhaaldelijk deze misstanden aan te pakken. Desondanks zag Amnesty International in de eerste zes maanden van dit jaar geen verbeteringen.
Gruwelijkheden blijven zich herhalen
Ook blijkt dat de Libische autoriteiten sinds eind 2020 twee omstreden detentiecentra officieel hebben overgenomen van milities. De afgelopen jaren hebben de milities hier honderden vluchtelingen en migranten gedwongen laten verdwijningen. De centra zijn nu officeel in gebruik van het Libische Directoraat voor de Bestrijding van Illegale Migratie (DCIM), een departement van het ministerie van Binnenlandse Zaken. Maar in de praktijk zijn de milities er nog aan de macht. Amnesty sprak met overlevenden die in een van deze twee centra zaten. Zij verklaarden dat bewakers vrouwen onderwierpen aan seksueel geweld. De bewakers verkrachtten hen of dwongen hen tot seks in ruil voor voedsel of hun vrijheid.
‘Dit gruwelijke rapport werpt een nieuw licht op het lijden van mensen die op zee worden onderschept en teruggestuurd naar Libië. Daar worden ze onmiddellijk willekeurig opgesloten. Ze worden in die detentiecentra systematisch onderworpen aan marteling, seksueel geweld, dwangarbeid en andere vormen van uitbuiting’, zegt Diana Eltahawy, adjunct-directeur voor het Midden-Oosten en Noord-Afrika bij Amnesty International. ‘Ondertussen belonen de Libische autoriteiten de mensen die verdacht worden van het plegen van dergelijke schendingen met machtsposities en hogere rangen. Hierdoor bestaat het risico dat deze gruwelijkheden zich keer op keer blijven herhalen.’
Europese medeplichtigheid
‘Het rapport benadrukt ook de voortdurende medeplichtigheid van Europese staten die op schandelijke wijze de Libische kustwachten zijn blijven helpen’, zegt Diana Eltahawy. ‘Zij helpen bij het vangen van mensen op zee en het met geweld terugbrengen naar het helse vooruitzicht van detentie in Libië. Dit ondanks het feit dat ze heel goed weten welke verschrikkingen deze mensen zullen doorstaan.’
Amnesty roept Europese staten op om de samenwerking op het gebied van migratie en grenscontrole met Libië op te schorten. Deze week debatteert het Italiaanse parlement over de voortzetting van hun militaire steun aan de Libische kustwacht.
Aanhoudend misbruik
Amnesty sprak met 53 vluchtelingen en migranten die opgesloten zaten in officiële Libische detentiecentra. De autoriteiten beloofden eerder om de centra waar misstanden waren vastgesteld te sluiten, maar vergelijkbare misstanden gaan door in nieuwe of heropende centra. Zo verdwenen in het door een militie bestuurde Al-Mabani-detentiecentrum honderden mensen. Het centrum werd door het DCIM geïntegreerd in de officiële opvangstructuur voor vluchtelingen en migranten. Het bestuur is in handen van de voormalige directeur en staf van het gesloten Tajouri-detentiecentrum. Tajoura was berucht vanwege de martelingen en andere vormen van mishandeling die er plaatsvonden.
In de eerste helft van 2021 werden meer dan 7.000 op zee onderschepte mensen naar Al-Mabani gestuurd. Gevangenen die daar werden vastgehouden vertelden Amnesty dat ze te maken hadden met marteling en andere vormen van mishandeling, wrede en onmenselijke detentieomstandigheden, afpersing en dwangarbeid. Sommige meldden ook dat ze werden onderworpen aan vernederende en gewelddadige fouilleringen.
VERKRACHTINGEN
Het Shara’ al-Zawiya-centrum in Tripoli werd voorheen ook gerund door milities. Onlangs werd het een officieel DCIM-detentiecentrum. Het zou bedoeld zijn voor mensen in kwetsbare situaties. Voormalige gedetineerden verklaren dat bewakers vrouwen stelselmatig verkrachtten en dat sommige werden gedwongen tot seks in ruil voor hun vrijlating of voor essentiële zaken zoals schoon water.
Grace (niet haar echte naam) zei dat ze hard werd geslagen omdat ze weigerde aan zo’n eis te voldoen: ‘Ik zei [tegen de bewaker] nee. Hij gebruikte een pistool om me te slaan. Hij gebruikte een leren soldatenschoen… om me in mijn zij te trappen.’ Kijk hier naar het verhaal van Grace:
Pogingen tot zelfmoord
Twee jonge vrouwen in de faciliteit probeerden als gevolg van dergelijk misbruik zelfmoord te plegen. Drie vrouwen verklaarden ook dat twee baby’s die samen met hun moeders werden vastgehouden begin 2021 waren overleden. Bewakers hadden geweigerd hen naar het ziekenhuis te brengen voor noodzakelijke medische zorg.
Het rapport van Amnesty doet verslag van vergelijkbare patronen van mensenrechtenschendingen in zeven verschillende DCIM-centra in Libië. Gedetineerden in het centrum van Abu Issa in de stad al-Zawiya meldden dat ze geen voedzaam eten kregen, waardoor ze bijna verhongerden.
In Al-Mabani en twee andere DCIM-centra documenteerde Amnesty het onwettige gebruik van dodelijk geweld toen bewakers en andere gewapende mannen op arrestanten schoten. Daarbij vielen doden en gewonden.
‘Het hele netwerk van Libische detentiecentra voor migranten is verrot en moet worden ontmanteld’, zegt Diana Eltahawy. ‘De Libische autoriteiten moeten alle detentiefaciliteiten voor migratie onmiddellijk sluiten en stoppen met het vasthouden van vluchtelingen en migranten.’
Libische ‘reddingsmissies’ die levens in gevaar brengen
De door de EU gesteunde Libische kustwacht onderschepte tussen januari en juni 2021 ongeveer 15.000 mensen op zee en stuurde hen terug naar Libië tijdens wat zij omschrijven als ‘reddingsmissies’. Dat zijn er meer dan in heel 2020.
Geïnterviewden beschreven het gedrag van de Libische kustwacht stelselmatig als nalatig en beledigend. Overlevenden beschreven hoe Libische kustwachten hun boten opzettelijk beschadigden, in sommige gevallen tot kapseizen aan toe. In ten minste twee gevallen verdronken vluchtelingen en migranten daardoor. Een ooggetuige vertelden hoe de Libische kustwacht een rubberboot had laten kapseizen en het incident vervolgens met hun telefoons filmden in plaats van de mensen uit het water te redden. Meer dan 700 vluchtelingen en migranten verdronken in de eerste zes maanden van 2021 langs deze Middellandse Zeeroute.
DE AANWEZIGHEID VAN FRONTEX
Vluchtelingen en migranten vertelden Amnesty dat ze tijdens hun pogingen om de zee over te steken vaak vliegtuigen of schepen in de buurt zagen die hun geen hulp boden totdat de Libische kustwacht arriveerde. Frontex, de Europese grens- en kustwacht, voert boven de Middellandse Zee vluchten uit om boten van vluchtelingen en migranten op zee te detecteren. Sinds mei 2021 laat frontex ook een drone over deze route vliegen. Europese marineschepen hebben het centrale Middellandse Zeegebied grotendeels verlaten om te voorkomen dat ze boten van vluchtelingen en migranten in nood moeten redden.
Italië en andere EU-lidstaten verlenen de Libische kustwacht nog steeds materiële bijstand, waaronder speedboten. Ook werken zij aan de oprichting van een maritiem coördinatiecentrum in de haven van Tripoli. Dat wordt grotendeels gefinancierd door het EU-trustfonds voor Afrika.
Amnesty’s oproep aan Europese staten
‘Ondanks overweldigend bewijs van roekeloos, nalatig en onwettig gedrag door Libische kustwachten op zee en systematische schendingen in detentiecentra, blijven Europese partners de Libische kustwacht steunen om mensen met geweld terug te brengen naar de misstanden in Libië die ze ontvluchtten’, zei Diana Eltahawy.
‘Het is hoog tijd dat Europese staten de onverdedigbare gevolgen van hun acties erkennen. Ze moeten de samenwerking op het gebied van migratie en grenscontrole met Libië opschorten. Wat ze wél dringend moeten doen is een route naar veiligheid openen voor de duizenden die op dit moment in nood verkeren in Libië en dringend bescherming nodig hebben.’
RAPPORT AMNESTY INTERNATIONAL
”NO ONE WILL LOOK FOR YOU” FORCIBLY
RETURNED FROM SEA TO ABUSIVE DETENTION IN LIBYA