Ruim 70 jaar zweeg iedereen, ook Maarten Schakel, over de liquidatie door het verzet van een man en zijn hoogzwangere vrouw in Hoornaar
HOORNAAR • De liquidatie tijdens de Tweede Wereldoorlog in Hoornaar van een van verraad verdacht echtpaar, waarvan de vrouw hoogzwanger was, werd meer dan zeventig jaar verzwegen. Dankzij jarenlang onderzoek van oud-geschiedenisleraar Niels de Bruin uit Heemstede komt dit verhaal nu alsnog aan het licht. NOS-verslaggever Lex Runderkamp maakte er een documentaire over, die begin januari werd uitgezonden.
Schoten weerklinken aan de Lage Giessen in Hoornaar. Het is zaterdagochtend 24 maart 1945, rond kwart over negen. Leden van het verzet maken een einde aan het leven van de 23-jarige Cor Klap.
Later op de dag wordt er bij de boerderij – waar nu veevoerbedrijf Verveka is gevestigd – weer geschoten. De 24-jarige hoogzwangere vrouw van Cor, Margje Ladru, ondergaat hetzelfde lot als haar man. Hun lichamen krijgen de daaropvolgende nacht een tot op de dag van vandaag onbekend graf in de polder.
De reden? Het verzet verdenkt hen ervan verraad te willen plegen. Aanwezig bij de liquidaties is verzetscommandant Maarten Schakel, later de burgemeester van Hoogblokland, Hoornaar en Noordeloos en nationaal bekend als prominent Tweede Kamerlid.
Het verhaal van de liquidatie van een Duitse soldaat
Arie Wallaard: ‘Geen soldaat, maar een zwangere vrouw’
Niemand weet iets van de liquidatie van een Duitse soldaat. “Wat ik bizar van mezelf vind, is dat ik het nog een keer en daarna nog een keer gevraagd heb. Zonder resultaat. Driekwart jaar later, het was inmiddels 2019, liep Meine langs. Het was druilerig weer, ik was het hekje aan het repareren. ‘Niels’, zei Meine, ‘ik werd gisteren op mijn schouders getikt door Arie Wallaard.’”
De inwoner van Noordeloos, wereldberoemd in zijn woonplaats als de baanveger bij het Nationale Knikkerkampioenschap, doet een onthutsende onthulling. “Het ging volgens hem niet om de liquidatie van een Duitse soldaat, maar van een zwangere Nederlandse vrouw uit Brabant. Ze werd door het verzet verdacht van verraad en ligt begraven op jullie landje. Ik stond letterlijk te trillen bij het hekje.”
Claas van Kuilenburg is één van de weinigen die het heeft opgemerkt’
De geschiedenisboeken leveren geen aanvullende informatie op. Met een kanttekening: “Ere wie ere toekomt, Claas van Kuilenburg heeft in een boek over Hoogblokland een paar regels geschreven over de man van deze vrouw. Hij is één van de weinigen die het heeft opgemerkt.”
Hij vervolgt: “Bij mijn onderzoek heb ik trouwens veel met hem samengewerkt. Ook in een boekje uit Leerdam wordt kort iets gezegd over dit echtpaar. Beide passages heb ik pas jaren later ontdekt.”
De doorbraak komt: Maarten Schakel was aanwezig bij liquidatie vrouw en haar man
Niels de Bruin is bang op een doodlopende weg te zitten. De enige uitweg is het archief van Maarten Schakel. Als verzetscommandant in de Alblasserwaard had hij er wellicht iets over opgeschreven.
Dan volgt de doorbraak. In een rapport van Schakel aan zijn commandant in Dordrecht staat de vermelding van de liquidatie van C. Klap en zijn vrouw. De verzetscommandant was er zelf bij, schrijft hij: ‘Bij de definitieve liquidatie en het verhoor waren van de zesde compagnie aanwezig M. W. Schakel en W. van den Berg.’
Samen met Jaap Wieringa, verzetscommandant in Leerdam, ondertekent hij het doodvonnis. De Bruin vindt daarna dit vonnis en het proces-verbaal. Ze leveren de naam van de vrouw op: Margje Ladru. “Tot mijn stomme verbazing bleken ze vlakbij mij vandaan te komen, uit Haarlem.”
‘Hier praten wij niet over’
Het archief geeft zijn geheimen prijs, maar mensen blijken terughoudender te zijn om te praten over wat de liquidaties. Zo krijgt De Bruin contact met een nichtje van Margje, die in Australië woont.
“Daar stuitte ik op een muur van zwijgen. ‘This is a no go-area in the family. Hier praten wij niet over’, liet zij weten. Wel laat ze in haar laatste mail los: ‘Ik weet alleen nog dat mijn tante Margje zwanger was toen ze werd doodgeschoten.’”
Voor Niels de Bruin is dat dé bevestiging van het verhaal van Arie Wallaard. “Hoeveel zwangere vrouwen zullen er geliquideerd zijn in de Alblasserwaard? Het moest om dezelfde persoon gaan.”
Maarten Schakel weigert over de liquidaties te praten
In het Nationaal Archief vindt hij in de winter van 2021 dossiers van Cor en Margje. Daarin bevond zich onder meer een verslag van het verhoor van Maarten Schakel na de oorlog over deze zaak.
“Schakel zegt, samengevat: ‘Ik ga er niets over zeggen, dat schaadt het beeld van de illegaliteit.’ Het heeft mij zeer verbaasd dat de rechercheur hem hiermee weg liet komen. Maar hij was commandant van de Binnenlandse Strijdkrachten, prins Bernhard was hoofd van die club en men was op het absurde af bezig met de beeldvorming van het verzet. Daarin paste een eventuele foute liquidatie niet.”
‘Ik ben niet de rechter’
Een klein zijpad: Niels de Bruin is niet een koele, afstandelijke historicus. Hij benoemt nadrukkelijk de emoties die hij voelde tijdens het onderzoek, de ontroering en de boosheid. Maar oordelen? Dat niet, al kost het hem moeite. “Ik ben niet de rechter. Op geen enkele manier kunnen we ons voorstellen hoe het er in die jaren aan toeging.”
“Ik ben door dit verhaal nog nooit zo dichtbij oorlog geweest. De complexiteit, de mentale last die mensen droegen, het verraad en de voortdurende doodsangst; in die context werden zij beladen met enorme verantwoordelijkheden, voor hun gezin, voor hun medestrijders. Zij moesten in die onvoorstelbare omstandigheden keuzes over dood en leven maken.”
Zoon Margje en Cor hoort na meer dan zeventig jaar dat zijn ouders zijn geliquideerd
Het onderzoek zorgt voor een nieuwe verrassing. Het echtpaar had een zoontje van 1,5. “Hij leeft nog en runde ooit een winkel in surfbenodigdheden in Scheveningen. Ik heb gepiekerd, gepiekerd en nog eens gepiekerd, voor ik de moed had om contact met hem op te nemen. Het bleek een stille, introverte man. Uit alle macht heb ik geprobeerd zijn vertrouwen te winnen. Dat lukte na meerdere telefoontjes.”
Tegelijkertijd kreeg Niels de Bruin via het Nationaal Archief de vraag of hij mee wilde werken aan een documentaire van de NOS, in verband met de openstelling van de archieven van ‘foute’ Nederlanders in 2025.
Het feit dat verslaggever Lex Runderkamp dit ging doen, trok De Bruin over de streep. “Ik had van jongs af aan bewondering voor hem. Van zijn integere instelling was ik overtuigd.”
Go Klap dacht tot zijn 12e dat zijn oma zijn moeder was
De camera is er de daaropvolgende jaren dus steeds bij. Ook bij het gesprek met de zoon van Margje en Cor, Go. “Ik vond het zeer moeilijk om te vragen of het gefi lmd mocht worden. Maar hij zei acuut ja. Ik viel bijna letterlijk van mijn stoel.”
Go Klap groeit na de oorlog op bij zijn oma in Zandvoort. “Tot zijn 12e dacht hij dat zijn oma zijn moeder was en zijn tantes zijn zusjes. Hij kreeg daarna over zijn ouders te horen dat zij waren verdwenen uit Hoogblokland en dat ze nooit meer wat van hen hadden gehoord.”
Bevroren en verbijsterd
Hoe hij reageerde op het verhaal van de liquidatie van zijn ouders? “Bevroren en verbijsterd, hij bleef er heel stil onder. Maar als je goed kijkt naar de beelden, zie je de pijn op zijn gezicht. Nee, ik heb geen bedankje van hem gekregen. Maar na afloop van de voorvertoning van de documentaire stond hij te huilen en werd hij getroost door een nichtje. Dat vond ik zeer ontroerend. Voor mij was dat genoeg.”
Het zwijgen blijft niet beperkt tot de families van Cor en Margje. Ook van de zijde van het verzet en andere betrokkenen valt er een sluier over de liquidaties. Neem Maarten Schakel. Terughoudend over zijn rol als verzetsstrijder was hij zeker niet. Maar in al zijn uitgave en uitingen zegt hij geen woord over deze liquidaties.
‘Overal stuitte ik op het feit dat er al die jaren over gezwegen is’
Of het kostersechtpaar Visser uit Hoogblokland, waar Cor en Margje woonden toen ze werden opgepakt. Ook van hun kant niets dan een levenslange stilte. De Bruin: “Een kleindochter van mevrouw Visser had een nauwe band met haar, logeerde er vaak. Maar nooit hoorde ze er iets over. Ik vermoed dat het verzet hen heeft opgedragen te zwijgen.”
Hij vervolgt: “Ik ben de wereld bijna letterlijk over geweest, heb talloze mensen gesproken, en steeds had ik dezelfde ervaring. Verzetsstrijders en hun nakomelingen, mensen uit de streek, familie van de geliquideerden, overal stuitte ik op het feit dat er al die jaren over gezwegen is.”
Het monster van de oorlog in de bek kijken
Wat voor hem als een paal boven water staat: dat is geen goede zaak. “De schrijver Arnon Grunberg heeft in een 4 mei-lezing gezegd dat we de moed moeten hebben om het monster van de oorlog in de bek te kijken, om ermee in het reine te komen. Daar ben ik voor honderd procent mee eens.
De familie van één van de verzetsmannen die deel uitmaakte van het liquidatieteam, Henk Stravers, erkent wat hij gedaan heeft in de documentaire. “Zij wisten ervan. Op zijn sterfbed heeft hij verteld: ‘Ik heb een zwangere vrouw doodgeschoten. Daar heb ik spijt van. Elke avond zie ik de ogen van die vrouw nog voor mij.’ Natuurlijk worstelen zij ermee, maar zij willen het niet verzwijgen. Ik vind dat bijzonder indrukwekkend.”
Familie Schakel zegt afspraak af
Vanzelfsprekend hebben Niels de Bruin en Lex Runderkamp eveneens contact opgenomen met de familie Schakel. Voor hen was dit verhaal ook nieuw. Maar ondanks meerdere nadrukkelijke pogingen om hen te laten reageren, is dit niet gelukt. “We hadden een afspraak, maar die is op het laatste moment afgezegd.”
‘Een enorm beroep op de kijker om niet te makkelijk conclusies te trekken’
De documentaire is afgelopen vrijdag op televisie geweest. De Bruin is daar blij mee, maar heeft wel zijn zorgen. “Lex en ik hadden allebei het uitgangspunt om op geen enkele manier mensen te beschuldigen. Nogmaals, met oordelen willen we zeer terughoudend zijn. Het is aan de kijker om een mening te vormen. Dat is niet eenvoudig op basis van een documentaire. Een jarenlang onderzoek waarin we ettelijke meters archief doorzochten en vele tientallen mensen spraken samenvatten in een documentaire van bijna een uur en tóch genuanceerd blijven, dat is gewoon lastig. Het doet een enorm beroep op de kijker om toch het evenwicht te zoeken en niet te makkelijk conclusies te trekken.”
Hij vervolgt: “Ik kijk zeer uit naar de reacties. Al die jaren ben ik in ons vakantiehuis te gast geweest in deze streek. Wat het doet met de mensen? Ik denk dat in zekere zin nazorg nodig is. Laten mensen er vooral over praten. In mijn onderzoek ben ik zoveel uitgesproken en onuitgesproken leed en open wonden tegengekomen. Ik hoop daarnaast dat er misschien toch meer mensen zich melden met informatie om dit verhaal verder aan te vullen, om zo rekenschap te geven van de geschiedenis. Ook, of misschien wel juist, als daar nare kanten aan zitten.”