Een moeizame formatie
november 2023 – juni 2024
Na de monsteroverwinning van de PVV kan het Binnenhof in november 2023 niet meer om Geert Wilders heen. VVD en NSC vechten eerst nog om wie een kabinet met de PVV mag gedogen, maar ze concluderen, met de nodige tegenzin, dat er niets anders op zit dan samen met Wilders’ partij toe te treden tot de regering. Er komt een kabinet met de VVD, NSC en BBB en de PVV.
Het is de eerste keer dat een radicaal-rechtse partij aan de knoppen van het landsbestuur zit. Om de samenwerking met Wilders richting de kritische achterbannen te verkopen, krijgt het kabinet het stempel ‘extraparlementair’, komt er een rechtsstaatverklaring en mag Wilders geen premier worden. Er wordt gezocht naar een minister-president van buiten.
Onder meer Marnix van Rij (CDA) en Kim Putters (PvdA) bedanken voor de eer. Oud-informateur Plasterk trekt zich terug na een kift met Omtzigt en beschuldigingen van patentfraude. De coalitie komt uiteindelijk uit bij topambtenaar en voormalig spionnenbaas Dick Schoof. Hij wil de ‘premier van alle Nederlanders’ worden.
Wilders noemt kersverse premier ‘slappe hap’
3 juli 2024
Tijdens het debat over de regeringsverklaring wordt de toon meteen gezet. Wie had gedacht dat Wilders zonder slag of stoot het Torentje opgeeft voor het blauwe pluche waar hij al meer dan 25 jaar zit, komt bedrogen uit. De nieuwe premier Schoof wordt direct duidelijk gemaakt dat hij zijn positie aan Wilders te danken heeft.
‘Slappe hap’ verwijt de PVV-leider de premier als die naar het inzicht van Wilders niet duidelijk genoeg afstand neemt van het verwijt dat er met de PVV-ministers Klever en Faber twee racisten in het kabinet zitten. Klever en Faber hebben zich aanhangers getoond van de racistische omvolkingstheorie. Aanvankelijk wil Schoof ‘zijn eigen woorden kiezen’, maar hij buigt later alsnog en herhaalt op commando wat Wilders wenst: ‘Nee, er zitten geen racisten in het kabinet.’ De oppositie stelt vast dat Schoof tijdens al zijn eerste optreden ‘is vernederd, gevierendeeld en voor de bus is gesmeten’.
Ook vanuit het kabinet wordt Schoof direct ondermijnd. Terwijl het debat gaande is en Schoof de oppositie wil overtuigen dat hij een premier voor alle Nederlanders wil zijn, tweet zijn vicepremier Fleur Agema (PVV) dat zij bij haar standpunt blijft dat zij tegen de hoofddoek is. Het debat wordt een half uur geschorst, waarna Schoof belooft dat kabinetsleden niet meer tijdens debatten zullen twitteren. Agema hoeft haar tweet niet te verwijderen en haar woorden niet in te trekken. Volgens de oppositie ondergraaft de PVV-vicepremier hiermee de eenheid van kabinetsbeleid.
Experimenteren met een regeerprogramma
zomer 2024
Na het vinden van een premier begint het Binnenhof aan het grootste naoorlogse politieke experiment. PVV, VVD, NSC en BBB lukt het niet om het echt inhoudelijk eens te worden over het regeringsbeleid voor de komende jaren. Daarom wordt ervoor gekozen alleen een akkoord op hoofdlijnen vast te stellen, waarin de partijen opsommen wat zij als belangrijkste thema’s zien. Voor de PVV is dat migratie, voor de VVD financiën en internationale veiligheid, voor NSC bestaanszekerheid en wonen, voor de BBB landbouw en stikstof.
De uitwerking in beleid, inclusief financiële invulling, laten zij over aan het nieuw te vormen kabinet. Dat moet de plannen uitwerken in een samenhangend regeerprogramma. Nog voordat de ministeries aan de slag kunnen met de uitwerking, neemt asielminister Marjolein Faber (PVV) de vlucht naar voren en kondigt aan een heuse ‘asielcrisis’ uit te roepen. Een paar uur later trekt zij haar woorden alweer in. ‘Maar als ik dus kijk in de maatschappij, dan hebben we gewoon een crisis.’
Hoewel er sprake zou zijn van een noodsituatie gaan de net aangetreden bewindslieden eerst op zomervakantie. Op ministeries verzuchten ambtenaren dat zij zelf geen idee hebben hoe een regeerprogramma in elkaar getimmerd moet worden. ‘Dit is allemaal nieuw voor ons.’
Huilende en schreeuwende Omtzigt
augustus-september 2024
De uitwerking van het hoofdlijnenakkoord valt in de zomer samen met het opstellen van de rijksbegroting. Met Prinsjesdag zal niet alleen de miljoenennota verschijnen, maar ook het regeerprogramma. Het betekent dat de vier partijleiders opnieuw met elkaar om de onderhandelingstafel zitten. Op het ministerie van Financiën lopen de spanningen voor Pieter Omtzigt te hoog op.
Omtzigt, die al eerder in zijn CDA-tijd uitviel vanwege burn-outs, kan de druk van de onderhandelingen niet aan. Via De Telegraaf lekt uit dat hij al vloekend, tierend en huilend de gesprekken op het ministerie van Financiën voerde. Caroline van der Plas bevestigt later dat Omtzigt inderdaad heeft ‘gehuild en geschreeuwd’. Omtzigt doet opnieuw, om gezondheidsredenen, een stap terug. De nummer 2 van de partij, Nicolien van Vroonhoven, neemt de honneurs waar. Twee maanden later keert Omtzigt terug, maar niet meer als fractievoorzitter.
NSC steunt de oppositie
19 september 2024
Tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen hoopt premier Schoof zich te revancheren voor het desastreus verlopen debat over de regeringsverklaring. Met een uitgewerkt regeerprogramma en de Miljoenennota op zak had Schoof niet zien aankomen dat het debat volledig uit de hand zou lopen op het thema asiel.
Het kabinet wil met een noodwet het parlement buitenspel zetten om verregaande asielmaatregelen te treffen, maar daar is wel een ‘dragende motivering’ – een juridische verantwoording – voor nodig. De oppositie wil dat het kabinet de ambtelijke juridische analyses openbaar maakt en vindt wonderwel steun bij NSC. Interim-fractievoorzitter Van Vroonhoven wijst aan de interruptiemicrofoon op het informatierecht van de Kamer: ‘Artikel 68 Grondwet.’ Steun. ‘Tsjonge jonge, werkelijk niet te geloven’, verzucht Schoof.
Uit de juridische adviezen komt naar voren dat met name de ambtenaren van Binnenlandse Zaken geen grond zien om een asielcrisis uit te roepen waarmee het parlement buitenspel gezet kan worden. Zij wijzen op ‘de politisering van het staatsnoodrecht, wat vanuit een rechtsstatelijk oogpunt onwenselijk is’. Aanvankelijk wil Wilders van geen wijken weten. ‘Er komt een asielnoodwet’, aldus de PVV-leider. ‘Ik heb geen ruggengraat van een banaan’, zegt hij als hem gevraagd wordt of hij zich iets aantrekt van de negatieve adviezen. Wilders lijkt te kiezen voor een ramkoers.
Schoof fluit PVV’er terug om ‘minder Marokkanen’-uitspraak
27 september 2024
PVV’er Chris Jansen vindt nog altijd dat Nederland het moet doen met minder Marokkanen. De staatssecretaris van Infrastructuur stond en staat nog altijd achter de gewraakte uitspraak die Wilders in maart 2014 tijdens de verkiezingsnacht deed. De PVV-leider werd voor de uitspraken onherroepelijk veroordeeld voor groepsbelediging.
Met de belofte van Schoof dat hij de leider van een kabinet wil zijn die er is voor alle Nederlanders wordt Jansen geconfronteerd met het feit dat hij nog steeds achter de strafbare uitingen staat en hoe zich dat verhoudt tot de woorden van Schoof. Desgevraagd blijft Jansen achter zijn uitspraken staan. Het leidt tot verontwaardiging. Ook NSC en VVD eisen opheldering.
Jansen probeert zich in eerste instantie te verschuilen achter het excuus dat hij nadrukkelijk niet in zijn hoedanigheid als bewindsman maar als ‘privépersoon’ heeft gesproken. ‘Ik neem als staatssecretaris van I en W afstand van mijn uitspraken gedaan tijdens dit mediaoptreden’, schrijft hij aan de Kamer. ‘Deze persoonlijke opvattingen reflecteren niet het kabinetsbeleid.’
Schoof, die gedurende de rel in New York is voor de jaarlijkse VN-vergadering moet zijn trip onderbreken om Jansen via de pers te corrigeren. ‘Wilders is hiervoor veroordeeld. Dit kan gewoon niet.’ Dergelijke privé-opvattingen kunnen niet zomaar geventileerd worden zonder dat het botst met de eenheid van kabinetsbeleid, een staatsrechtelijk concept dat Schoof daarna meerdere malen aan de PVV-bewindslieden moet uitleggen.
Wilders’ kroonjuweel sneuvelt: toch geen asielnoodwet
oktober 2024
Als uiteindelijk de Eerste Kamer, waar Faber de oppositie nodig heeft, duidelijk maakt zich tegen de asielnoodwet te keren, is duidelijk dat de PVV haar verlies moet nemen. Wilders geeft de noodwet op, een dragende motivering is er nooit van gekomen en de normale parlementaire route langs beide Kamers moet worden genomen.
Eerste NSC-bewindspersoon stapt op: Idsinga
1 november 2024
Staatssecretaris Folkert Idsinga (NSC) vertrekt na wat velen zien als een afrekening van Wilders. De PVV-leider zou woest zijn op NSC, dat hij verantwoordelijk stelt voor het sneuvelen van de asielnoodwet. De PVV schaart zich in november achter een oproep van de oppositie richting Idsinga om zijn zakelijke belangen te openbaren. De oppositie vindt dat een staatssecretaris van Fiscaliteit volledige openheid moet geven over zijn aandelenportefeuille – bij Idsinga rond de 6 miljoen euro – om zeker te zijn dat hij integer te werk gaat.
Treiterend twittert Wilders richting Idsinga dat het niet openbaar maken ‘geen goed bestuur en niet dragend gemotiveerd’ lijkt, waarna Idsinga opstapt. De tweet van Wilders was voor hem de druppel. Bij NSC hekelen ze de ruwe omgangsvormen die de coalitie met zich meezeult. Wilders is niet onder de indruk: ‘Ik denk dat de heer Omtzigt er wel vijftig Kamervragen over had gesteld als die hier had gezeten.’ Idsinga wordt opgevolgd door Tweede Kamerlid en miljonair Tjebbe van Oostenbruggen.
‘Geen racisten in de ministerraad’
15 november 2024
Niet veel later treedt de tweede NSC-staatssecretaris af. Nora Achahbar, die verantwoordelijk is voor de afhandeling van de toeslagenaffaire, is de ‘polariserende omgangsvormen van de afgelopen weken’ te veel geworden. Haar aftreden volgt na uitspraken vanuit het kabinet over de Maccabi-rellen in Amsterdam. Volgens Schoof zou er sprake zijn van een integratieprobleem. Het kabinet zou onderzoeken of het Nederlands paspoort afgenomen kon worden van relschoppers met een dubbele nationaliteit.
Staatssecretaris Nobel (Integratie) stelde, zonder onderbouwing, dat ‘een groot deel van de islamitische jongeren’ de Nederlandse normen en waarden niet zouden onderschrijven. In de ministerraad die volgt na de rellen in Amsterdam, lekt uit dat er radicale, kwetsende en mogelijk racistische uitspraken zijn gedaan. Welke woorden in de ministerraad zijn gevallen, blijven geheim. Schoof bezweert dat er in het kabinet ‘geen sprake van racisme’ is. Toch vertrekt Achahbar, terwijl haar NSC-collega’s in het kabinet blijven zitten. In haar kielzog vertrekken wel nog twee NSC-Kamerleden.
NSC’ers Rosanne Hertzberger en Femke Zeedijk stappen op
19 November 2024
NSC-Kamerleden Hertzberger en Zeedijk trekken een streep. Een samenwerking met de PVV vonden de twee al moeilijk te verkroppen maar na de racisme-rel kunnen ze het politieke huwelijk niet langer verdragen. De twee Kamerleden stellen vast dat in en rond het kabinet niet conform de ‘rechtstaatverklaring’ wordt gehandeld. Zeedijk: ‘Onze Tweede Kamerfractie is onvoldoende in staat gebleken normerend op te treden. Ik mis zelfreflectie bij de premier en het kabinet. Voor mij heeft discriminatie een gezicht gekregen, hier trek ik een grens. Ik wil hier niet meer aan bijdragen, dit is niet wie ik ben.’
PVV-staatssecretaris Coenradie botst met Wilders
7 februari 2025
Door een tekort aan gevangenispersoneel overweegt staatssecretaris Ingrid Coenradie (Justitie) gevangenen eerder naar huis te sturen. Het is voor Wilders onverteerbaar. ‘No way. Stop maar meer mensen op een cel’, laat hij zijn staatssecretaris via X weten. De situatie escaleert wanneer Wilders op het ministerie van Justitie bij Coenradie verhaal gaat halen. Volgens betrokkenen gaat het er hard aan toe op het departement, waar het geschreeuw van Wilders op de gangen te horen is. Wat hem betreft kan Coenradie vertrekken als zij haar plan doorzet.
Uiteindelijk nemen de twee genoegen met 45 cellen op Schiphol, die gereserveerd waren voor asielzoekers, om het tekort van Coenradie op te vullen. Coenradie is vervolgens niet weg te slaan uit de media waar zij haar verzet tegen Wilders, die normaal gesproken zijn PVV’ers aan een kort lijntje weet te houden, breed uitmeet.
Wilders eist loyaliteit, dreigt met kabinetsval
11 februari 2025
Nu de asielvoorstellen alsnog door de Kamer moeten en niet via het noodrecht ingevoerd mogen worden eist Wilders dat de plannen van Faber met geen letter worden aangepast. De PVV’er verwacht onvoorwaardelijke steun van zijn coalitiegenoten. ‘Ander is het voorbij met dit kabinet. De Raad van State oordeelt echter vernietigend over Fabers wetten. De voorstellen zullen leiden tot extra druk bij de IND en de rechterlijke macht.
Met name NSC en CDA spreken hierover hun zorgen uit. Zij vinden dat er extra geld moet naar de uitvoeringsorganisaties en de rechterlijke macht. Ondanks de ogenschijnlijk dreigende taal, komt Wilders de Raad van State en NSC en CDA tegemoet. Wilders heeft het CDA in de Eerste Kamer nodig om Fabers wetten aangenomen te krijgen. Extra geld naar de IND is prima, zegt Wilders. Daar moet het, wat hem betreft, dan wel bij blijven. ‘De wet, de wettekst, die blijft ongewijzigd.’
‘Dictator Zelensky’
18 Februari 2025
‘Kremlinretoriek’ uit het hart van het kabinet. Wederom weet Marjolein Faber de wenkbrauwen te fronsen wanneer zij terloops voor aanvang van de ministerraad openlijk de legitimiteit van het presidentschap van bondgenoot Volodymyr Zelensky betwist. Faber stelt ten onrechte dat de Oekraïense president ‘niet democratisch gekozen is’. Zelensky is dat wel. De Oekraïense grondwet schrijft wel voor dat in oorlogstijd geen verkiezingen kunnen worden uitgeschreven.
Het is pijnlijk voor het Nederlands aanzien op het internationaal toneel. Mede vanwege de aanslag op MH17, waar 196 Nederlanders om het leven kwamen, schaarde het vorige kabinet zich volledig achter Zelensky in de strijd tegen de Russen. Na een tik op de vingers van defensieminister Ruben Brekelmans trekt Faber haar woorden na de ministerraad weer in. De zaterdag na het incident hangt premier Schoof aan de telefoon met Zelensky om de president ervan te verzekeren dat Nederland Oekraïne militair, financieel en politiek blijft steunen.
Lintjesgate
2 april 2025
De minister met de voor het kabinet en de coalitie belangrijkste portefeuille – asiel – raakt in april opnieuw in opspraak. Het lukt PVV-bewindsvrouw Marjolein Faber niet om uit de politieke problemen te blijven. Na het fiasco met de asielnoodwet en het uitblijven van een dragende motivering volgen haar dubieuze uitspraken over president Zelensky en over Schoof die de intrekking van de Spreidingswet zou traineren.
Tot een nieuwe crisis komt het wanneer Faber weigert haar handtekening te zetten voor een koninklijke onderscheiding voor vijf vrijwilligers bij het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers. ‘Als ik niet wil tekenen, dan teken ik niet’, aldus Faber. ‘Ik ben geen stempelmachine’. Het leidt tot een debat waarin een deel van de oppositie, inclusief het CDA, een motie van wantrouwen indient tegen de PVV-minister. Er zou geen sprake zijn van eenheid van kabinetsbeleid: Faber is tegen een onderscheiding, terwijl Schoof er wel voor is. Faber hoeft geen excuses aan te bieden en mag afwijken van de kabinetslijn.
Spreidingswet vertraagd
14 april 2025
Opnieuw slecht nieuws voor Wilders. Het lukt zijn minister Faber niet om Spreidingswet eerder dan 31 januari 2026 in te trekken. De wet, die de eerlijke verdeling van de opvang van asielzoekers over alle gemeenten moet regelen, wil Wilders zo snel mogelijk van tafel. De intrekking ervan geldt als een van zijn belangrijkste verkiezingsbeloftes. Uit de contourennota van Faber blijkt dat de bestuurlijke realiteit weerbarstiger blijkt. Eerder afschaffing zou volgens minister Faber ‘afbreuk doen’ aan de verwachtingen die zijn gewekt richting gemeenten.
Fractievoorzitters timmeren Voorjaarsnota in elkaar
16 april 2025
Op de valreep komen de vier coalitiepartners er dan toch uit. Na een marathonoverleg van een bizarre 24 uur zijn PVV, VVD, NSC en BBB het eens geworden over de Voorjaarsnota, de tussentijdse aanpassing van de Rijksbegroting. De onderhandelingsronde maakt duidelijk dat het extraparlemenatire experiment definitief doodverklaard kan worden. De vier fractievoorzitters vertimmeren de begrotingen van de ministeries, de ministers horen pas na afloop over de maatregelen. ‘Ze moeten tekenen bij het kruisje’, klinkt het klagend vanuit de ministeries.
De fractieleiders presenteren hun onderhandelingsresultaten richting hun achterban als successen, al wordt daarna snel duidelijk dat de coalitie de ministeries met onwerkbare plannen (de bevriezing van de huurverhoging lijkt onuitvoerbaar) opzadelt en belangrijke besluiten, zoals het stikstofprobleem, opnieuw voor zich uitschuift. Pijnlijk is dat premier Schoof bij het verdelen van het geld en het doorhakken van politieke knopen een figurant blijkt te zijn. ‘Zijn rol? Puur ceremonieel’, aldus een onderhandelaar.
Omtzigt stapt op
18 april 2025
Nog geen twee jaar na de oprichting van zijn partij NSC, stapt Pieter Omtzigt op. Het is hem niet gelukt te herstellen van zijn laatste burn-out. De tol van regeringsdeelname met de radicaal-rechtse PVV het falende extraparlementaire kabinet en alle media-aandacht die dat genereert, is Omtzigt te veel geworden. Regeringsverantwoordelijkheid dragen blijkt voor hem te zwaar te liggen en in een coalitie met de PVV zitten had bij nooit gewild. Liever was hij samen met zijn Kamerleden in de oppositie gaan zitten waar zij konden doen waar Omtzigt de afgelopen jaren excelleerde: het kabinet controleren.
‘De burnout-klachten gaan maar niet weg, het is allemaal te veel’, zegt hij bij zijn afscheid. Zonder de oprichter aan het roer, probeert de verweesde NSC-fractie koers te houden. Nicolien van Vroonhoven neemt de fractievoorzittershamer over.
Ondoordacht onderhandelen zadelt kabinet op met uitvoeringsproblemen
24 april 2025
Vrijwel direct na de triomfantelijke opluchting dat ze eruit zijn gekomen, wordt duidelijk dat het nachtelijke marathonoverleg door de vier fractieleiders de ministers met grote problemen opzadelen, in het bijzonder woonminister Mona Keijzer (BBB). Om een van zijn verkiezingsbeloftes in te lossen, sleept Wilders de bevriezing van de huren uit de onderhandelingen. Hij verkoopt het richting zijn achterban als de ‘boodschappenbonus’. Maar de coalitiepartijen weten zelf niet welke afspraken zij precies hebben gemaakt. Geldt de bevriezing alleen voor de sociale huur in de corporatiesector en niet voor de particuliere sociale huur?
Uiteindelijk blijkt het te gaan om enkel de corporatiehuur, wat de woningcorporaties met een gigantisch probleem opzadelt: door de bevriezing van de huren, komt er minder geld binnen waardoor zij de komende tien jaar zeker 155 duizend minder woningen kunnen bouwen. Zelfs minister Keijzer vindt het voorstel geen goed plan.
Pensioenpaus Joseph haalt uit naar eigen minister
20 mei 2025
NSC-Kamerlid en pensioenspecialist Agnes Joseph heeft het haar missie gemaakt om pensioendeelnemers bij de overgang naar het nieuwe stelsel de keuze te bieden om het reeds opgebouwde pensioengeld in het oude stelsel achter te laten. Het ongevraagd overzetten zou volgens haar tornen aan het eigendomsrecht. Haar voorstel leidt tot kritiek vanuit de pensioensector, de Raad van State velt een vernietigend oordeel en ook haar eigen minister Eddy van Hijum (Sociale Zaken) wijst het plan af. Volgens Van Hijum zou het amendement van Joseph onduidelijk zijn en voor vertraging zorgen. Het leidt tot een ongekende uithaal richting de eigen minister: ‘U houdt de bevolking voor de gek hiermee.’
Het voorstel van Joseph redt het uiteindelijk net niet. Omdat DENK de NSC’er niet steunt komt de stemming uit op 73 Kamerleden tegen het amendement, tegenover 72 stemmen voor.
Wilders presenteert tienpuntenplan
26 mei 2025
De asielnoodwet komt er niet, de Spreidingswet is nog steeds niet ingetrokken en de PVV daalt in de peilingen. Gefrustreerd over wat hij tot nu toe bereikt heeft, wil Wilders met een tienpuntenplan het asieldossier openbreken. Maar hij wil vooral zijn achterban geruststellen. Wilders ziet al geruime tijd dat zijn tweets en dreigende woorden weinig indruk maken op de coalitie en de pers.
Met de presentatie van een aantal asielvoorstellen in perscentrum Nieuwspoort hoopt hij dat de aandacht te verleggen naar zijn plannen. Het zou de aandacht afleiden van het uitblijven van concrete resultaten van zijn eigen asielminister Faber, maar ook de door hem breed uitgemeten huurbevriezing die op steeds meer kritiek kan rekenen. Het zoveelste dreigement van Wilders de stekker uit het kabinet te trekken als hij zijn zin niet krijgt maakt geen indruk op VVD, NSC en BBB. Als Wilders aanvullende voorstellen heeft, mag hij, of zijn asielminister, het uitwerken in concrete plannen.
Wilders trekt stekker uit kabinet
2 juni 2025
Een extra coalitieoverleg – waar Wilders geen genoegen neemt met een open houding richting zijn asielvoorstellen – loopt uit op een breuk. Vanuit VVD, NSC en BBB is met verbazing gereageerd op het ‘politieke circus’ dat Wilders maandag op de PVV-vleugel van het Tweede Kamergebouw heeft opgetuigd. Een aantal voorstellen uit Wilders tienpuntenplan wordt al uitgewerkt, en met de rest van zijn plannen mag hij verder aan de slag.
‘Ik heb zojuist aan Wilders aangegeven dat hij binnen het hoofdlijnenakkoord alle ruimte heeft om zijn voorstellen aan zijn minister voor te leggen om nader uit te werken’, aldus NSC-leider Van Vroonhoven. VVD-leider Yesilgöz wijst erop dat veel punten al beleid hadden kunnen zijn als PVV-minister Faber vaart had gemaakt. ‘Daar is dus geen politieke onderhandeling meer voor nodig.’
Het is voor Wilders niet genoeg. De radicaal-rechtse populist die al bijna twintig jaar zijn eenmanspartij runt, eist loyaliteit van de andere coalitiepartijen. Hij wil dat zij tekenen voor zijn nog niet uitgewerkte ideeën. Als blijkt dat zij daar niet voor voelen, trekt hij zijn conclusies. ‘Het ziet er niet goed uit.’ De volgende ochtend, op dinsdag 3 juni, trekt hij na nog geen jaar geregeerd te hebben de stekker uit het kabinet-Schoof.
EINDE