Wilders:”Ik zou van iedereen hier een antwoord willen hebben op de volgende drie vragen:”Drie vragen, alsjeblieft geef een helder antwoord, die onze partij, de PVV definieren:”En de eerste vraag is:”Willen jullie meer of minder Europse Unie?”[PVV aanhang scandeert]:”MINDER….! MINDER, MINDER, MINDER MINDER MINDER MINDER……..!Wilders:”De tweede, de tweede vraag is, misschien nog belangrijker:”Willen jullie meer of minder Partij van de Arbeid?” [PVV aanhang scandeert] ” MINDER….! MINDER, MINDER, MINDER MINDER MINDER MINDER……..!Wilders:”En de derde vraag is. En ik mag het eigenlijk niet zeggen, want er wordt aangifte tegen je gedaan en misschien zijn er zelfs D’66 Officieren, die je een proces aandoen, maar de vrijheid van meningsuiting is een groot goed en we hebben niets gezegd wat niet mag, we hebben niets gezegd wat niet klopt, dus ik vraag aan jullie:”Willen jullie, in deze stad en in Nederland, meer of minder Marokkanen?”[PVV aanhang scandeert] ” ” MINDER….! MINDER, MINDER, MINDER MINDER MINDER MINDER……..!” ” MINDER….! MINDER, MINDER, MINDER MINDER MINDER MINDER……..! Wilders:”Dan gaan we dat regelen”GELACH[Wilders glimlacht]
PVV-lijstrekker voor verkiezingen van het Europees Parlement Marcel de Graaff gaat vrijdagochtend aangifte doen tegen PvdA-leider Diederik Samsom en zijn partijvoorzitter Hans Spekman.
Hij doet dat op het politiebureau in Rotterdam. Dat bevestigt vrijdag de woordvoerder van de partij.
Ook PVV-Tweede Kamerlid Fleur Agema gaat vrijdag aangifte doen tegen de twee PvdA’ers, maar wanneer en waar ze dat doet, is nog niet duidelijk. Ook andere fractieleden zouden de twee partijleden volgen naar het politiebureau.
PVV’ers hopen dat andere mensen hun voorbeeld volgen. “Ik zou het zeer toejuichen als ook andere mensen, PVV’ers, PvdA’ers en ook Marokkanen bij de politie een aanklacht tegen de twee PvdA-kopstukken indienen”, zei De Graaff voor het politiebureau in Rotterdam.
Donderdag werd bekend dat er ruim 5000 aangiftes tegen partijleider Geert Wilders zijn gedaan naar aanleiding van de Marokkanen-actie. Daarop riep Wilders mensen op aangifte te doen tegen Samsom en Spekman, vanwege hun eerdere uitspraken over Marokkanen.
PVV-Kamerlid Fleur Agema gaat vrijdag aangifte doen tegen PvdA-leider Diederik Samsom en PvdA-voorzitter Hans Spekman wegens uitspraken die zij hebben gedaan over Marokkanen.
Dat zegt ze donderdagavond in het televisieprogramma Één op Één.
Ze hoopt dat zoveel mogelijk mensen haar voorbeeld na de oproep van partijleider Geert Wilders volgen.
Agema noemt het absurd dat er zo’n vijfduizend aangiftes zijn binnengekomen tegen Wilders. De oproep om ’tegenaangifte’ te doen is er dan ook een van ‘oog om oog, tand om tand’, aldus de PVV’er.
“Ik maak me zorgen hoelang wij nog een mening mogen hebben. Ik hoop dan ook dat Vrouwe Justitia blind is. Of iedereen vervolgen of niemand. En ik hoop dat laatste”, aldus Agema.
De nummer twee van de PVV-lijst van de laatste Kamerverkiezingen zegt zich zorgen te maken over de mogelijke vervolging van Wilders. “Ik zou het verschrikkelijk vinden dat wij opnieuw jarenlang de stress moeten doorgaan dat Geert opnieuw een proces moet doorstaan waarvan je de uitkomst niet weet. Die stress wil ik niet opnieuw hebben. Wij hebben een taak in dit land. We willen onze tijd niet verdoen in de rechtszaal.”
Pek en veren
Wilders bekritiseerde de PvdA’ers om hun gedrag ten opzichte van zijn uitspraken over Marokkanen, terwijl de opmerkingen van Spekman en Samsom volgens de PVV-leider erger zijn dan zijn uitspraken. “Als ik het gezegd had, was ik met pek en veren het land uitgerold.”
Samsom zei in 2011 in een interview met NRC: “Het klopt dat het vooral Marokkanen zijn. Deze jongens hebben een etnisch monopolie op dit soort overlast gekregen.”
Spekman stelde in 2008 tegenover Vrij Nederland dat Marokkanen “moeten worden vernederd voor de ogen van hun eigen mensen. Je moet ervoor zorgen dat ze de sulletjes worden van hun eigen wijk”. Beide PvdA-ers spraken in het interview over probleemjongeren.
Wilders gaf aan zelf geen aangifte doen. “Ik vind dat ze moeten kunnen zeggen wat ze gezegd hebben en hoop dat het OM besluit om zowel Spekman en Samsom als mij niet te vervolgen. Maar of alle drie of niemand”, stelde de PVV-leider. “Ik roep de mensen in ieder geval op om ook massaal aangifte te doen.”
Opstoken
In de uitzending herhaalde Agema verder de woorden van Wilders dat het standpunt van ‘minder Marokkanen’ er altijd is geweest. Ze verwijt partijleiders Emile Roemer (SP) en Alexander Pechtold (D66) dat zij het vuurtje in de media hebben opgestookt door steeds te zeggen dat Wilders ’te ver’ gaat.
Agema vindt het grootspraak van politici om te zeggen dat ze de PVV nu gaan uitsluiten. “Het is heel erg stom en ik vind het ondemocratisch. Ik denk dat als wij heel groot worden ze allemaal weer in de rij staan.”
Asscher
Volgens vicepremier Lodewijk Asscher (PvdA) is er sprake van paniek bij de PVV. De partij van Geert Wilders is volgens hem bezig met wild om zich heen slaan.
Asscher zei dat donderdag in Nieuwsuur.
Hij herhaalde dat Wilders volgens het kabinet een hele groep – de Marokkanen in Nederland – wegzet. “Hij zei minder Marokkanen. Punt.” Wat Asscher betreft worden jongens die zich misdragen aangepakt.
”,,Wat Baudet en Wilders vooral gemeen hebben is een oneindige voorraad zondebokken”, stelde Pechtold. ,,Voor elk probleem is er wel een schuldige. Al is het vaak iemand met een migratieachtergrond of een D66’er. Maar constructieve oplossingen hebben ze niet. De kiezers worden door Wilders en Baudet voor de gek gehouden.”
D66-leider Alexander Pechtold heeft hard uitgehaald naar Geert Wilders. ,,Wilders, je bent te laf om in Amsterdam mee te doen,” beet Pechtold de PVV-leider toe tijdens de nieuwjaarsreceptie van D66 Amsterdam, vanavond in De Rode Hoed.
Tijdens de gemeenteraadsverkiezingen in de stad doen met partijen als Denk, Forum voor Democratie en Bij1 veel debutanten mee. De PVV, de tweede partij van Nederland, ontbreekt.
Pechtold richtte zich direct tot zijn politieke tegenpool Wilders: ,,Want je weet dondersgoed: Amsterdam is te nuchter, te trots en te divers om voor jou te zwichten.”
Thierry Baudet, voorman van Forum voor Democratie, richt zijn pijlen wél op de hoofdstad. ,,Wat Baudet en Wilders vooral gemeen hebben is een oneindige voorraad zondebokken”, stelde Pechtold. ,,Voor elk probleem is er wel een schuldige. Al is het vaak iemand met een migratieachtergrond of een D66’er. Maar constructieve oplossingen hebben ze niet. De kiezers worden door Wilders en Baudet voor de gek gehouden.”
Lokale aangelegenheid
Pechtold zei ‘werkelijk niet te snappen’ dat Sybrand Buma, als partijleider van het CDA – regeringspartner van D66 – lokale samenwerking met de PVV niet uitsluit. Buma, die landelijke samenwerking met de PVV sinds Rutte I wél blokkeert, zei gisteravond bij Jinek dat het ‘een lokale aangelegenheid is’.
,,Hebben ze bij het CDA dan niks geleerd van 2010?,” vroeg Pechtold zich hardop af. ,,Solliciteren ze bij het CDA nou werkelijk weer naar een tweede politieke doodervaring?,” verwees de D66-leider naar de electorale afstraffing van de christendemocraten in 2012, na de val van het door de PVV gedoogde kabinet van VVD en CDA.
Grootste partij
In Amsterdam werd D66 in 2014 de grootste partij. Uit de peilingen voor de verkiezingen van 21 maart lijkt D66 goede kaarten te hebben voor een herhaling van dat resultaat, al zit GroenLinks de partij op de hielen.
,,D66 staat er hier goed voor, de grootste in de peilingen. Nu doorpakken.” Pechtold zei te hopen dat Amsterdam ‘een baken van tolerantie en vrijheid blijft’. Hij noemde zijn partij ‘het tegengif’ voor de ‘vergiftiging van het politieke en sociale klimaat’.
Beste ambassadeurs
Gezichtsbepalende Amsterdamse D66’ers verruilden het afgelopen jaar de hoofdstad voor Den Haag. Fractieleider Jan Paternotte werd Kamerlid, wethouder en locoburgemeester Kajsa Ollongren werd vicepremier en minister van Binnenlandse Zaken. “Amsterdammers, ik weet dat ik al veel van jullie heb gevraagd. Jan is weg. Kajsa is weg. Maar je moet maar zo denken: jullie hebben de beste ambassadeurs in Den Haag.”
Pechtold deelde ook nog een sneer uit naar Wilders over de opkomt van zijn demonstratie tegen kabinet-Rutte III – ,,ons kabinet”, aldus de D66-voorman – in Rotterdam vandaag. ,,Duizenden, misschien wel tienduizenden demonstranten had Wilders aangekondigd. Maar het werden nog geen duizend man. Veel beveiliging, dat is op zich triest genoeg. Maar verder vooral journalisten en Belgen, bussen vol Belgen!”
D66-leider Alexander Pechtold vindt dat premier Mark Rutte een reactie moet geven op de rol die PVV-voorman Geert Wilders speelt in het islamdebat.
Dat heeft hij gezegd in een interview vandaag in de Volkskrant.
Na de aanslagen in Noorwegen kwamen de islamopvattingen van Wilders extra in de schijnwerpers te staan. Critici vinden dat Wilders een van de mensen is die een politiek klimaat hebben geschapen waardoor individuen, zoals in Noorwegen, tot actie kunnen overgaan.
Pechtold, in de Tweede Kamer gekend antipool van Wilders, wil dat de PVV’er met een reactie komt. ‘Maar die verwacht ik al niet meer’, zegt hij in het dagblad. ‘Maar waar is de minister-president?’, vraagt hij zich vervolgens af. ‘Je kunt niet dag in dag uit politiek afhankelijk zijn van iemand zonder dat je in de scherpste bewoordingen afstand neemt van dit soort uitspraken. Rutte kan niet blijven zeggen: het is maar de gedoogpartner en verder heb ik er niets mee te maken. Dan vraag ik me zo langzamerhand af wie wie aan het gedogen is’.
De D66’er doelt op uitspraken van Wilders over ‘islamitisch stemvee’ en ‘haatpaleizen’ als hij het over moskeeën heeft. ‘Natuurlijk hoeft Wilders zich niet te verantwoorden voor Breiviks daden, maar wel voor het klimaat waaraan hij zijn steentje heeft bijgedragen’, aldus Pechtold. ‘Hij moet beseffen wat hij aanricht met het eeuwige doemdenken en de zwart-witbeelden. Als je voortdurend een apocalyptische sfeer schept, draag je bij aan een wereld zonder toekomstbeeld, zonder perspectief. Hij voedt de frustraties bij zijn aanhang. Dát is zijn verantwoordelijkheid’.
Aan het slot van de Algemene Politieke Beschouwingen herhaalde Geert Wilders (PVV) donderdag zijn betoog dat de Tweede Kamer “het volk” niet meer vertegenwoordigt. Hij kreeg de hoon van D66-leider Alexander Pechtold over zich heen.
“Waar haalt u het lef vandaan om te zeggen: ik ben het volk”, vroeg een geagiteerde Pechtold. Volgens de D66’er diskwalificeert Wilders met zijn uitlatingen 138 democratisch gekozen parlementsleden.
Wilders zei in het debat dat hij als enige durft te zeggen wat miljoenen Nederlanders volgens hem denken, namelijk dat vluchtelingen niet welkom zijn in Nederland en dat de grenzen dicht moeten.
Volgens Pechtold lijdt Wilders aan “grootheidswaanzin” door te stellen dat hij alleen “het volk” vertegenwoordigt. Hij wees de Wilders op de afsplitsingen in zijn partij en het ontbreken van partijdemocratie en concludeerde dat Wilders zelf “de ballen verstand” heeft van democratie.
Bijl aan wortel democratie
Volgens Pechtold zet Wilders met zijn opmerkingen de bijl aan de wortel van de democratie. “Dat is in de geschiedenis al te vaak gebeurd”, zei Pechtold.
De D66-leider vond dat Kamervoorzitter Anouchka van Miltenburg had moeten ingrijpen toen Wilders sprak van een “nepparlement”. Dat zei zijn woordvoerder vrijdag na een bericht op de site van de NOS.
“De parlementariërs zijn rechtmatig gekozen, dan kan iemand niet zeggen dat het parlement niet legitiem is”, zo is de gedachte van Pechtold, die “op een rustiger moment” een verklaring van Van Miltenburg wil horen.
Fascistoïde
PvdA-Kamerlid Jan Vos twitterde dat de inbreng van Wilders “fascistoïde” kenmerken vertoont: “Slottekst Wilders toont openlijk kenmerken van fascistoïde leiderschap: ’t parlement is nep en ’t volk moet in verzet: weg met de democratie.”
Hij lichtte zijn tweet tijdens de schorsing van het debat toe: “De vrijheid van meningsuiting geldt voor iedereen in Nederland. Voor Geert Wilders, maar ook voor de PvdA. Ik vind dat hij te ver ging door het parlement voor nep uit te maken en het volk op te roepen in verzet te komen.”
‘Asieltsunami’
Eerder op de dag kruiste Rutte de degens met de PVV-leider. De premier nam afstand van de woorden van Wilders, die woensdag de vluchtelingenstroom bestempelde als een “islamitische asieltsunami” en de vluchtelingen “testosteronbommen” noemde die “onze meisjes bedreigen”.
“Dit zijn verschrikkelijke termen”, zei Rutte. “Dit draagt niets bij aan een oplossing.” De premier vond dat de uitspraken “totaal geen pas” maken.
Wilders herhaalde donderdag zijn zorgen over de groeiende toestroom van vluchtelingen. Volgens de PVV’er komen er dit jaar meer dan 200.000 vluchtelingen naar Nederland.
Hij hekelde de gemeenten die asielzoekerscentra opzetten zonder de bewoners daar voldoende over te informeren. Premier Rutte zei de zorgen van de mensen “heel goed te begrijpen” en hij erkende dat asielzoekerscentra in sommige gemeenten zonder voldoende overleg worden gebouwd. “Ik heb begrip voor die zorgen”, aldus de premier.
Vertrouwen
Tegelijkertijd heeft Rutte een “heel groot vertrouwen” in het Nederlandse volk, zei hij eerder op de dag. Nederlanders begrijpen volgens de premier goed dat deze “complexe problematiek” geen makkelijke oplossingen kent. Het gaat om complexe internationale ontwikkelingen die om goed doordacht beleid vragen.
Rutte: “We moeten eerlijk zijn naar de kiezer. Dit is een ingewikkeld vraagstuk en er zijn geen simpele oplossingen. […]. Het erge is dat Wilders dat als geen ander weet.” Rutte beschuldigde Wilders ervan “illusiepolitiek” te bedrijven.
Budget
Naast de PVV hadden ook de andere oppositiepartijen in de Kamer kritiek op het vluchtelingenbeleid van het kabinet. Wel van een andere aard; Arie Slob (ChristenUnie) constateerde dat de toestroom van vluchtelingen toeneemt, maar ziet dat er volgend jaar wordt bezuinigd op de vluchtelingenopvang.
Volgens Rutte zijn de vluchtelingencijfers veranderlijk en worden de ramingen niet aangepast op basis van actuele ontwikkelingen. Dat kon op weinig begrip rekenen bij de SGP. “Als we nu weten dat bepaalde cijfers anders zijn is het toch niet te veel gevraagd om de cijfers aan te passen?”, zei fractieleider Kees van der Staaij.
Justitiebegroting
De oppositiepartijen eisten verder dat het kabinet zo snel mogelijk meer geld vrijmaakt voor Veiligheid en Justitie. Doet het kabinet dat niet, dan voorziet de oppositie dat de justitiebegroting in de Eerste Kamer, waar de coalitie geen meerderheid heeft, zal stranden.
De SP, D66, CDA en ChristenUnie vielen de premier hard aan over de in hun ogen “onfatsoenlijke” justitiebegroting, die ten koste gaat van de slagkracht van de politie, het Openbaar Ministerie en de rechtspraak. Een door de SP ingediende motie voor meer geld voor Justitie werd door vrijwel de hele oppositie gesteund.
“Dit zijn zorgen die breed in de Kamer worden gedragen”, zei SP-leider Roemer. “De premier steekt zijn kop in het zand. Deze begroting gaat het niet halen in de Eerste Kamer”, voorspelde hij.
De oppositie voorziet moeilijkheden in de Eerste Kamer, waar duidelijk is dat een groot deel van de senatoren grote moeite heeft met wetsvoorstellen zoals de verhoging van de griffierechten, de verlaging van de rechtsbijstand en eigen bijdrage van gedetineerden.
Rutte bleek bereid te praten met de Kamer over het geld dat naar de politie, het OM en de rechtsspraak gaat, maar hij vond wel dat er een justitiebegroting ligt waar hij achter kan staan. De wetsvoorstellen die kunnen stranden in de senaat zei hij “goed te kunnen verdedigen”. “Wij gaan ons best doen deze voorstellen door de Eerste Kamer te krijgen.”
Politie
Kritiek was er ook op de politiesalarissen. De politie ligt al maanden in de clinch met het kabinet over een nieuw loonakkoord. De politiebonden willen na jaren op de nullijn te hebben gezeten meer loon en betere arbeidsvoorwaarden dan de voorgestelde 5 procent salarisverhoging en een eenmalige uitkering van 500 euro.
“We zitten wekenlang in een impasse. Daar moeten we iets aan doen”, zegt Slob (CU).
Rutte nodigde de grootste vakbond FNV uit om opnieuw aan de onderhandelingstafel plaats te nemen. Het kabinet vindt het loonakkoord voor rijksambtenaren een goed voorstel dat bovendien door andere overheidssectoren is geaccepteerd. Meer geld voor de politie heeft het kabinet niet.
Koopkracht
Rutte kreeg ook de nodige kritiek te verduren op de koopkrachtplaatjes. Volgens SP-leider Roemer klopt het niet dat de koopkracht van gepensioneerden en mensen met een uitkering “op peil” blijft, zoals de koning dinsdag meldde in de Troonrede.
Roemer stelde dat onder de gepensioneerden zevenhonderdduizend huishoudens en bij de uitkeringsgerechtigden 130 duizend huishoudens er op achteruit gaan.
Volgens Rutte klopt dat wat in de troonrede is uitgesproken. Hij stelde dat gepensioneerden en uitkeringsgerechtigden er gemiddeld 0,2 procent op vooruit gaan. Dat is niet veel, erkende de premier, maar dat is beter dan het koopkrachtverlies van ruim 1 procent dat verwacht werd.
Het veelbesproken PVV-meldpunt over Polen, Roemenen en Bulgaren heeft al 40.000 klachten opgeleverd. De meeste problemen gaan over dronkenschap, lawaai en parkeeroverlast. De PVV noemt het meldpunt ‘een groot succes’. Dat schrijft het AD.
Sinds het meldpunt begin dit jaar is geopend kreeg de partij van Geert Wilders ruim 175.000 reacties binnen. Het overgrote deel was echter onbruikbaar omdat het haatmails of spam betrof.
Volgens de PVV gaat het in meer dan de helft van de klachten om overlast. Maar ook werd veel geklaagd over het inpikken van banen en woningen door mensen uit Midden- en Oost-Europa (16 procent van de klachten). In mindere mate gingen de klachten over crimineel gedrag als diefstal, inbraak en vandalisme.
Het meldpunt Midden- en Oost-Europeanen, in de volksmond het ‘Polenmeldpunt’ genoemd, is al vanaf de start omstreden. Er kwamen duizenden klachten binnen bij anti-discriminatiebureaus. Politici in binnen- en buitenland distantieerden zich van het initiatief.
DEN HAAG – In elke provincie moet een ’tuigdorp’ komen voor overlastplegers die herhaaldelijk in de fout gaan. PVV-leider Geert Wilders stelt donderdag dat hij hardnekkige overlast zoals in Gouda op die manier wil aanpakken.
Wilders heeft voor een plekje in een wooncontainer ver van de bebouwde kom veelplegers op het oog die in twee jaar tijd minstens drie keer in de fout gaan.
Als het om minderjarigen gaat, moet de familie mee. ”Zet al het schorriemorrie bij elkaar’’, vindt hij. Ze moeten naar het tuigdorp in afwachting van hun strafzaak en ook als ze hun straf hebben uitgezeten.
Pas als iemand langer dan een jaar werkt of studeert, zou die terug naar de ’bewoonde wereld’ mogen. ”Het tuig uit de wijk, zodat ze er daar geen overlast meer van hebben’’, aldus Wilders.
Heil
VVD-Kamerlid Jeanine Hennis-Plasschaert ziet geen heil in een aparte woonomgeving voor mensen die stelselmatig overlast veroorzaken.
Omdat het om dorpen gaat waar iedereen in en uit kan lopen, wordt in haar ogen de overlast alleen maar verplaatst. Ze ziet meer in een harde aanpak van overlast met vervolging en bestraffing.
Gebiedsverboden
Bij het CDA kan het idee van de PVV ook al niet op steun rekenen. CDA-Kamerlid Coskun Çörüz wijst op bestaande regels om hardnekkige daders hard aan te pakken.
Verder kunnen er gebiedsverboden worden ingezet en is gedwongen verhuizing mogelijk als de overlastpleger een corporatiewoning huurt. Maar aparte asodorpen lossen het probleem niet op, denkt Çörüz.
Campussen zijn wel een probaat middel voor jongeren die overlast veroorzaken, zoals in Gouda het geval was.
Experiment
In Amsterdam werd tot een jaar geleden geëxperimenteerd met de bijzondere woonvorm Skaeve Huse. In deze speciale woningen leefden veroorzakers van extreme overlast.
Volgens een woordvoerder van de woningcorporatie Stadgenoot gaat een vergelijking tussen Skaeve Huse en het idee van Wilders compleet mank.
”Een tuigdorp is een straf en Skaeve Huse is er juist op gericht de bewoner weer terug te krijgen in de maatschappij, vaak in overleg met de overlastveroorzaker.’’
Stadgenoot is niet blij met het idee van Wilders. ”Het werkt stigmatiserend en veroorzaakt getto’s’’, aldus de zegsman van de corporatie. ”Het is veel beter mensen weer onderdeel te maken van de samenleving dan ze eruit te tillen.
EINDE
KOPVODDENTAKS
WIKIPEDIA
KOPVODDENTAKS
https://nl.wikipedia.org/wiki/Kopvoddentaks
VOLKSKRANT
DE SCHADUW VAN GEERT WILDERS: VSN ”KOPVODDENTAKS” TOT
Om eindelijk deel te kunnen nemen aan een regering, weet Geert Wilders dat hij concessies zal moeten doen. ‘Iedere partij, ook de onze, zal over zijn schaduw heen moeten springen’, aldus de PVV-leider in zijn overwinningspeech. In Wilders’ geval is die schaduw enorm. De PVV-leider in tien momenten.
September 2001
Het is een paar weken na 11/9. VVD-Kamerlid Geert Wilders schuift aan bij de RTL-talkshow Barend en Van Dorp. Daar geeft hij zijn visie op de aanslagen in de Verenigde Staten en de rol die islamitisch extremisme speelt in de wereld. ‘Ik heb vanaf het begin duidelijk gemaakt dat de VVD niets heeft, dat ik niets heb, tegen de islam.’ Hij keert zich af van Pim Fortuyn, die een ‘koude oorlog tegen de islam’ predikt. Een ‘verwerpelijke opmerking’, vindt Wilders.
Het probleem is volgens Wilders ‘dat kleine stukje moslimextremisme’. Maar als er extremisme op de wereld is, is dat wel ‘negen van de tien keer de islam’. Later zou Wilders zeggen dat hij in die tijd onder de knoet zat bij de VVD en niet kon zeggen wat hij werkelijk vond.
Oktober 2006
In 2004 vertrekt Wilders bij de VVD na onenigheid over een toekomstig EU-lidmaatschap van Turkije. Hij besluit een eigen partij op te richten, waarmee hij in 2006 voor het eerst meedoet aan de Tweede Kamerverkiezingen.
In aanloop naar die verkiezingen profileert Wilders zich met fel anti-islamitische standpunten. Zo waarschuwt hij in de Volkskrant voor een ‘tsunami van islamisering’. Hij vindt dat mensen met een migratieachtergrond een ‘assimilatiecontract’ moeten ondertekenen. De bouw van nieuwe moskeeën wil hij verbieden: ‘We hebben er gewoon te veel. Ik word gek van al die moskeeën.’
Augustus 2007
Wilders is inmiddels met acht metgezellen toegetreden tot de Tweede Kamer. Daar neemt hij plaats in de oppositie, als coalitiepartner wordt hij door niemand overwogen.
Zijn tirade tegen alles wat islamitisch is gaat verder met een brief in de Volkskrant. Daarin zegt Wilders niet te geloven in het bestaan van een gematigde islam. ‘Er is islam, en daar houdt het mee op. En islam is de Koran, en niets dan de Koran.’
Dus moet de Koran verboden worden, vindt de voorman van de Partij voor de Vrijheid. ‘De kern van het probleem is de fascistische islam, de zieke ideologie van Allah en Mohammed zoals neergelegd in de islamitische Mein Kampf: de Koran.’
Een paar jaar later wordt Wilders voor die vergelijking en andere uitspraken vervolgd, maar ook vrijgesproken.
September 2009
Tijdens de Algemene Beschouwingen botst Wilders sterk met de rest van de Tweede Kamer. Reden is dat hij pleit voor een belasting op het dragen van een hoofddoek, door Wilders omschreven als ‘kopvoddentaks’.
Wilders vindt dat moslima’s 1.000 euro per jaar moeten betalen om een hoofddoek te mogen dragen: ‘Een beter milieu begint bij jezelf, dit is vervuiling van de publieke ruimte’, zei Wilders. ‘De vervuiler betaalt.’ De hoofddoek is volgens Wilders een ‘symbool van onderdrukking’ dat hij ‘spuug- en spuugzat is’.
Een hoofddoekbelasting komt er nooit. Een verbod op boerka’s, als onderdeel van een wet tegen gezichtsbedekkende kleding in de publieke ruimte, komt er wel in 2019, veertien jaar nadat Wilders dat voor het eerst voorstelde.
Februari 2011
In de loop van de jaren blijft de islam prominent op Wilders’ agenda staan, maar worden ook andere xenofobe standpunten en een harde lijn op veiligheid belangrijk. Wilders pleit bijvoorbeeld voor ‘tuigdorpen’: afgelegen plekken waar containers komen te staan voor veelplegers. ‘Zet al het schorriemorrie bij elkaar’, aldus Wilders. ‘Tuigdorp’ schopt het in 2011 zelfs tot Woord van het Jaar bij Van Dale.
Jaren daarvoor heeft Wilders al eens gepleit voor met scherp schieten op de knieën van relschoppers. In 2012 baart Wilders opzien met het opzetten van een meldpunt waar mensen kunnen klagen over de overlast van Polen, Bulgaren en Roemenen.
Maart 2014
De PVV doet mee aan de gemeenteraadsverkiezingen in Den Haag en Almere. In totaal behaalt de partij zestien zetels in die twee gemeenten. Op de uitslagenavond spreekt Wilders zijn partij toe en stelt hij een paar retorische vragen, waar het publiek antwoord op moet geven.
‘Ik mag het eigenlijk niet zeggen, want er wordt aangifte tegen je gedaan. En misschien zijn er zelfs D66-officieren die het een proces aandoen. Maar de vrijheid van meningsuiting is een groot goed en we hebben niets gezegd dat niet mag en niets gezegd dat niet klopt. Dus ik vraag aan jullie: willen jullie in deze stad en in dit land meer of minder Marokkanen?’
‘Minder! Minder! Minder!’, scandeert het publiek.
‘Nou, dan gaan we dat regelen.’
Voor die uitspraak wordt Wilders, zoals hij al verwachtte, vervolgd. Dit keer wordt hij wel veroordeeld vanwege groepsbelediging.
Maart 2018
In 2018 reist Wilders naar Rusland voor een bezoek aan de Doema, het Russische lagerhuis. Eerder heeft hij Rusland al bondgenoot in de strijd tegen terrorisme en massa-immigratie genoemd. Hij wil tegenwicht bieden aan de ‘hysterische russofobie die her en der heerst in Nederland’. Hoewel hij ‘groot fan van de Navo’ is, zegt Wilders begrip te hebben dat Rusland zich bedreigd voelt door uitbreiding van het bondgenootschap naar het oosten.
Het is op dat moment een kleine vier jaar na de annexatie van de Krim en het neerhalen van vlucht MH17 door Russische separatisten boven Oost-Oekraïne. Met een speldje op z’n borst met Russische en Nederlandse vlag, ontmoet Wilders Russische parlementariërs. In een interview met Russia Today zegt Wilders zich niet te kunnen vinden in al het beleid van Poetin, maar complimenteert hij hem wel als leider: ‘Aan dat soort leiderschap ontbreekt het in Europa.’
Juni 2021
NRC publiceert een artikel over PVV-Kamerlid Dion Graus, waarin Wilders’ getrouw wordt beschuldigd van seksuele intimidatie en machtsmisbruik. Volgens Wilders klopt er niks van. Op Twitter zegt hij het volgende:
Op diezelfde dag presenteert de Nederlandse journalistenvakbond een onderzoek waaruit blijkt dat vier op de vijf journalisten met agressie of intimidatie te maken krijgen. Dat heeft volgens Wilders niks te maken met uitspraken zoals de zijne: ‘Journalisten allemaal boos. Blijkbaar heb ik een gevoelige snaar geraakt. Ze kunnen de bomen in.’
December 2021
Na lang formeren is het vierde kabinet Rutte aanstaande, opnieuw zonder PVV. Dilan Yesilgöz (VVD) wordt minister van Justitie en Veiligheid. Dat ziet Wilders absoluut niet zitten, twittert hij:
In januari 2022 spreken Yesilgöz en Wilders met elkaar. Wat er precies is besproken is onduidelijk, maar zowel Yesilgöz als Wilders reppen van een ‘goed gesprek’.
November 2023
Wilders is de grote winnaar van de Tweede Kamerverkiezingen met 37 zetels. In aanloop naar de verkiezingen lonkt hij openlijk naar regeringsdeelname. Dat zijn verkiezingsprogramma niet zonder stevige concessies is uit te voeren, snapt Wilders: ‘De islam zal nooit uit ons dna gaan, maar de prioriteit ligt nu duidelijk bij andere zaken als het gaat om de komende regeerperiode.’.
De scherpe randjes gaan eraf, wil Wilders de kiezer doen geloven. In zijn programma staat nog altijd een verbod op islamitische scholen, de koran en moskeeën, maar als die punten sneuvelen in de coalitieonderhandelingen, kan Wilders daar mee leven.
Rond 21.30 uur op 22 november stapt Wilders als winnaar richting de microfoon in het Scheveningse café ‘t Seepaardje, waar hij zijn aanhang toespreekt. Nederland heeft volgens hem voor ‘een agenda van hoop’ gestemd.
Hij doet een oproep aan andere partijen: ‘Nu zullen we moeten zoeken met elkaar naar overeenkomsten, zullen we met elkaar moeten samenwerken.’ Daarvoor moeten alle partijen, ook de PVV, over hun schaduw heen springen. Alleen zo wordt ‘die asieltsunami, die immigratie’ weer beperkt en wordt ‘Nederland weer voor de Nederlanders’, vindt Wilders. Komt hij aan de macht, dan zal Wilders een ‘premier voor alle Nederlanders’ zijn. ‘Ongeacht waar je vandaan komt en wat je geloof is.’
Een klein half uur later zegt ook NSC-leider Pieter Omtzigt dat de verkiezingsuitslag ‘vraagt van heel veel politici om over hun schaduw heen te stappen’.
EINDE
TESTOSTERONBOMMEN
HETZE PVV LEIDER WILDERS TEGEN VLUCHTELINGEN/TESTOSTERONBOMMEN
Geert Wilders [PVV]:”Duizenden Arabische mannen hebben de afgelopen tijd honderden vrouwen sexueel aangevallen, vernederd, verkracht.Alle vrouwen zijn loslopend wild.Testosteronbommen heb ik de daders genoemd.We hebben gezien, waar ze toe in staat zijn.Het is sexueel terrorisme, een sexuele Jihad.En het gebeurt overal in Europa.In Nederland, Duitsland, Zweden, Oostenrijk.Overal.Waar honderdduizenden vooral alleenstaande mannen uit een cultuur van vrouwenonderdrukking werden binnengelaten.Overal waar de onverantwoorde Open Deur politie zoals premier Rutte en kanselier Merkel de rode loper wordt uitgerold voor deze testosteronbommen.Overal krijgen we nu te maken met een verkrachtingsepidemie.Het is een ramp, die vermeden had kunnen worden en vermeden had moeten worden, maar niet vermeden werd.Op vele plaatsen probeerden de autoriteiten en de media het verschrikkelijke nieuws onder de pet te houden, onder het tapijt te schuiven, maar dat lukt ze niet meer.De geest is uit de Fles.En er heerst, terecht, woede, angst, in Nederland en in de rest van Europa.Mensen zijn, terecht, heel erg boos, duizenden Nederlandse vrouwen stellen zich grote vragen bij hun eigen veiligheid.”Wie zal mij beschermen”Duizenden Nederlandse mannen maken zich grote zorgen over de veiligheid van hun vrouwen.”Wie zal hen helpen”En duizenden Nederlandse ouders zijn bang voor wat hun dochters kan overkomen.”Wie waakt er over hen”Vreselijke massa aanrandingen zoals in Keulen kunnen ook hier in Nederland gebeuren.En het is tijd, die waarheid onder ogen te zien.Deze daders komen uit een cultuur waarin vrouwen minderwaardige wezens zijn, een cultuur van eerwraak en vernedering.Een cultuur, gesticht door een Profeet, die seksslavinnen had en een negenjarig meisje verkrachtte.Het is tijd, ook die waarheid onder ogen te zien.Want wie wegkijkt, wie wegkijkt, is medeschuldig.En het wordt steeds duidelijker:Premier Rutte, mevrouw Merkel en al die andere politici in Europa, die hun grenzen weigerden te sluiten, ze laten onze vrouwen en dochters keihard in de steek en zijn dus medeverantwoordelijk.Wat de PVV betreft is het duidelijk:Onze grenzen moeten dicht.Dicht voor alle asielzoekers en alle immigranten uit islamitische landen.Maar zolang dat niet gebeurt, zolang de islamitische testosteronbommen als een Zwaard van Damocles boven de Nederlandse vrouwen hangen, stel ik voor, dat we mannelijke asielzoekers opsluiten in de AZC’s.Voor hen moeten de AZC’s gesloten instellingen worden.Zodat geen enkele mannelijke asielzoeker nog de straat op kan en zodat onze vrouwen eindelijk worden beschermd.” EINDE YOUTUBE FILMPJE
MAROKKANENDEBAT
[2013]/MAROKKANENDEBAT/NACHT DER SCHANDE/TWEEDE KAMER
Het debat in de Tweede Kamer over ‘het Marokkanenprobleem’ heeft geen nieuwe standpunten opgeleverd. Alle fracties gebruikten het debat om hun al bekende standpunt over integratieproblemen naar voren te brengen.
De PVV had het debat aangevraagd naar aanleiding van de dood van grensrechter Richard Nieuwenhuizen. Volgens PVV-leider Wilders werd in de discussie die daarop volgde ten onrechte gesproken over voetbalgeweld. Hij vindt dat problemen die worden veroorzaakt door jongeren van Marokkaanse afkomst te vaak onbesproken blijven.
‘Kwetsend en discriminerend’
De andere partijen namen hier afstand van en noemden de titel van het debat kwetsend en discriminerend. Minister Asscher van Sociale Zaken zei dat het kabinet niet wegloopt voor de problematiek, maar dat het gaat om problemen bij individuele gevallen en niet bij een hele bevolkingsgroep.
Volgens Asscher is het een kwestie van criminaliteit aanpakken, in bepaalde gevallen opvoedingsondersteuning geven en de probleemjongeren goed onderwijs en banen geven. Ook denkt hij dat door groepsdruk jongeren elkaar kunnen corrigeren als ze het verkeerde pad op dreigen te gaan.
Motie
De PVV diende een motie die het kabinet oproept “het Marokkanenprobleem keihard aan te pakken”. Deze motie haalt geen meerderheid.
”Na de breuk zegde Geert Wilders i namens de PVV-fractie het in oktober 2010 gesloten gedoogakkoord i op. Premier Mark Rutte i diende op zaterdagavond 21 april het ontslag van zijn kabinet aan de Koningin aan. Na overleg tussen de fracties in de Tweede Kamer en een Kamerdebat op 24 april werd besloten op 12 september vervroegde Tweede Kamerverkiezingen te houden.”
”Het kabinet viel op 23 april 2012 als gevolg van de Catshuiscrisis i. De PVV achtte zich na het mislukken van de besprekingen over het terugdringen van het begrotingstekort niet langer gebonden aan het gedoogakkoord. Premier Rutte bood daarop het ontslag van zijn kabinet aan. Op 5 november 2012 trad het kabinet-Rutte II i aan als opvolger.”
Als belangrijke taken zag het kabinet het saneren van de overheidsuitgaven, het vergroten van veiligheid en het verkleinen van de overheid. Daarnaast wilde Rutte I de gevolgen van de economische crisis bestrijden en de migratie beperken. Motto van het kabinet was ‘vrijheid en verantwoordelijkheid’.
Het kabinet viel op 23 april 2012 als gevolg van de Catshuiscrisis i. De PVV achtte zich na het mislukken van de besprekingen over het terugdringen van het begrotingstekort niet langer gebonden aan het gedoogakkoord. Premier Rutte bood daarop het ontslag van zijn kabinet aan. Op 5 november 2012 trad het kabinet-Rutte II i aan als opvolger.
EINDE
”Op 21 april werd bekendgemaakt dat de onderhandelingen in het Catshuis waren mislukt. De VVD, het CDA en de PVV waren het niet eens geworden over een pakket aan miljardenbezuinigingen.[37][38][39][40] Wilders meldde dat zijn partij per direct niet langer de gedoogpartner was van het kabinet. Het gevolg was dat het kabinet-Rutte I op 23 april 2012 viel.”
Op zaterdag 23 april 2012 kwam het kabinet-Rutte I i ten val, nadat de besprekingen in het Catshuis over verdere bezuinigingen waren mislukt. Over de inhoudelijke redenen was strikt genomen niets bekend, omdat wekenlang in beslotenheid was vergaderd. Het leek er op dat de onderhandelaars van VVD, CDA en PVV het eens waren geworden over een bezuinigingspakket van € 14,4 miljard. Dat bleek echter niet het geval.
Na de breuk zegde Geert Wilders i namens de PVV-fractie het in oktober 2010 gesloten gedoogakkoord i op. Premier Mark Rutte i diende op zaterdagavond 21 april het ontslag van zijn kabinet aan de Koningin aan. Na overleg tussen de fracties in de Tweede Kamer en een Kamerdebat op 24 april werd besloten op 12 september vervroegde Tweede Kamerverkiezingen te houden.
” Leers is de man die het meeste achter de broek wordt gezeten door Wilders. Om immigratiebeperkingen voor elkaar te krijgen – ook toen al een thema – moet Leers de boer op in Brussel, heeft hij al snel in de gaten. Het Polenmeldpunt komt op het moment dat Leers probeert om Europese afspraken te maken over gezinsmigratie. Hij heeft er last van dat noch Mark Rutte noch Rosenthal zich publiekelijk van Wilders’ provocatie distantieert. In zijn dagboek schrijft Leers: ‘Dit werkt zo contraproductief.’
Leers besluit zelf wat ruimte te nemen en biedt tegengas in een interview met partijblad Christen Democratische Verkenningen. Daarin legt hij de nadruk op de positieve kanten van immigratie en schetst hij het verschil tussen hem en Wilders: ‘De PVV ziet het als een primaire doelstelling om minder mensen naar Nederland te laten komen, voor mij is het dat niet.’
Escalatie
Als het artikel is verschenen, belt Wilders onmiddellijk met Rutte en CDA-vicepremier Maxime Verhagen. Leers moet zijn woorden terugnemen. Rutte en Verhagen kiezen voor comfort bieden aan Wilders, in plaats voor steun aan de bewindsman – een patroon. Leers moet schriftelijk aan Wilders uitleggen wat hij heeft bedoeld. Die is pas in tweede instantie, na een nieuwe belronde, bereid in te binden. Leers in zijn dagboek: ‘Een onnodige escalatie uit rancune van een man die niet kan incasseren en zijn positie aangrijpt om zijn gelijk af te dwingen.’
De bewindslieden in Rutte I zijn op een ongekende manier in gijzeling gehouden door Geert Wilders, blijkt uit gesprekken met directbetrokkenen en het dagboek van Gert Leers
‘Gerd, wat nu weer? Wilders is woedend.’ Op donderdag 8 maart 2012 zitten Mark Rutte, Maxime Verhagen en Geert Wilders pas drie dagen in het Catshuis. Ze moeten een begroting maken voor 2013. Er staat veel druk op de onderhandelingen: de economische crisis grijpt om zich heen. Nieuwe tegenvallende cijfers nopen tot een bedrag van 14 miljard euro aan nieuwe bezuinigingen. In het bewindsliedenoverleg van de VVD is Rutte die week onverwoestbaar optimistisch: ‘We komen er uit!’
Naar buiten is de radiostilte dan al afgekondigd, maar achter de schermen breekt op die donderdag in de eerste week meteen al tumult los. Gerd Leers, de minister voor Immigratie en Asiel, zit vrijdag in een radio-uitzending. De betrokken journalist twittert op donderdag een aankondiging. Hij suggereert dat Leers gaat zeggen dat Wilders geen spelletjes meer moet spelen rond de toelating van Bulgaren en Roemenen.
Vrijwel meteen daarna gaat Leers’ telefoon. En nog een keer. En nog een keer. Zo staat het in het dagboek dat Leers bijhoudt. In zijn Haagse pied-à-terre noteert de minister die avond de gebeurtenissen: Rutte, Verhagen en CDA-fractievoorzitter Sybrand Buma hakken beurtelings op Leers in: wat denkt hij wel, waarom maakt hij het nu weer zo ingewikkeld? Wat die tweet suggereert, heeft hij helemaal niet gezegd. Leers is stomverbaasd. Leers noteert, met de gevoelens van die dag: ‘De heren zijn wel erg opgefokt en hebben een zware dag achter de rug in het Catshuis. Zo moet ik me tegen drie blaffende en tierende collega’s verdedigen op een onderwerp waarvan ik geen weet heb. Rutte foetert en is helemaal boos. ‘Ik heb het met je gehad!’ zegt hij tot twee keer toe. Ik blijf rustig en zeg dat het onzin is: de tekst is uit zijn verband gerukt.’
De dag daarna spreekt Leers Rutte aan na de ministerraad in de Trêveszaal. Hij heeft alleen maar positieve reacties gehad op de uitzending. Dan staat Rutte op en pakt Leers bij zijn schouders: ‘Ik heb het helemaal niet met je gehad!’ Hij excuseert zich driemaal, noteert Leers. Sterker nog, zo voegt de premier zijn geplaagde minister toe: ‘Je bent en blijft mijn maatje!’
Leers bespreekt het voorval met zijn partijgenoot Ben Knapen, de staatssecretaris van Buitenlandse Zaken. ‘Ben vond het gisteren ook veel te hard gaan. Henk Kamp (VVD-minister van Sociale Zaken, red.) geeft me aan dat ik mijn eigen lijn moet trekken, hij ondervindt af en toe ook tegendruk van Rutte. Paul de Krom en Frans Weekers (De VVD-staatssecretarissen van Sociale en Economische Zaken, red.) laten weten dat Mark Rutte wel zeer bekendstaat om zijn woede-uitbarstingen: ‘Ach ja’, zeggen ze, ‘het treft ons allemaal.’ Ik moet het vergeten, maar het zit me wel dwars. Zeker omdat het zo onfatsoenlijk is en een totale ontkenning vormt van mijn inzet en alle ellende die we inmiddels achter de rug hebben op dit terrein. Juist van hen mag ik verwachten dat ze me niet behandelen als een hond.’
geen moment rust
Zo ging het achter de schermen in het eerste kabinet Rutte. Er was met de verkiezingsuitslag van 2010 geen alternatief na het afhaken van de PvdA, vonden VVD en CDA. Het in 2002 met de LPF beproefde politieke mechanisme om de PVV als grote winnaar zoveel mogelijk verantwoordelijkheid te geven, werd nu in een gedoogconstructie toegepast. Op 14 oktober 2010 trad het kabinet aan, op 21 april 2012 kwam het ten val in het Haagse Catshuis.
De betrokkenheid van Geert Wilders, al was het maar als gedoger, bracht het CDA al voor aanvang aan de rand van de afgrond. Maar ook gedurende de regeerperiode liet Wilders zijn coalitiepartners en vooral het CDA geen moment met rust, zo zeggen een reeks bewindslieden en andere betrokkenen. Ze schetsen het beeld van een premier (Mark Rutte) die achttien maanden lang alles probeerde om Wilders tevreden te houden; van een vicepremier (Maxime Verhagen) die vaak in opperste verwarring was; van een gedoger (Geert Wilders) die resultaten wilde zien voor de 24 zetels die hij leverde en van één man die steeds opnieuw Wilders’ klappen moest opvangen: minister Gerd Leers, die er soms gek van werd. Al was Leers zeker niet de enige.
Calamiteitenhospitaal
‘Uri, bel jij Geert even om te zeggen dat we op verzoek van de NAVO 250 gewonde Libische vluchtelingen opnemen?’
Uri Rosenthal herinnert het zich nog goed. Het is maandag 17 oktober 2011. Mark Rutte belt met Rosenthal, zijn minister van Buitenlandse Zaken. De Nationale Overgangsraad van Libië heeft een noodkreet geslaakt: veel ziekenhuizen zijn beschadigd door raket- en granaatinslagen. In Utrecht wordt het Calamiteitenhospitaal in gereedheid gebracht voor de opvang van 250 Libiërs. Nu moet het kabinet alleen de PVV nog even op de hoogte brengen.
Rosenthal en Wilders hebben een goede verstandhouding; ze kennen elkaar uit de tijd dat de PVV-leider nog hoog en droog in de VVD-fractie zat en Wilders de toenmalige VVD-senator weleens om advies vroeg. Niettemin komt Wilders’ antwoord als een verrassing. ‘Hij zei: ‘Ik vind het maar niks, Uri. Ik heb geen zin om gewonden uit een islamitisch land in Nederlandse ziekenhuizen op te nemen.’
Onmiddellijk belt Rosenthal met Rutte: ‘Geert wil niet.’ Rutte zegt: ‘We doen het toch, bel hem maar terug.’Rosenthal belt Wilders andermaal: ‘Het gaat wel gebeuren.’
Maar dan gaan Wilders en Rosenthal onderhandelen: het mogen er zeker geen 250 zijn. Aan het eind van het gesprek geeft Wilders zijn fiat: in plaats van 250 komen er 52 Libiërs naar Nederland. Het incident verspreidt zich als een lopend vuurtje binnen het ministerie van Buitenlandse Zaken. Het is een van de vele keren dat diplomaten zich generen voor het politieke operetteklimaat waarin Nederland in hun ogen is beland.
In naam was de PVV slechts de gedoger van Rutte I. In de praktijk gedroeg Wilders zich vaak als een volwaardig coalitiepartner die van dag tot dag betrokken wilde worden bij de besluiten. Dus niet alleen over een onderwerp als het immigratiebeleid, waarover in het gedoogakkoord afspraken waren gemaakt. Hij bemoeide zich ook intensief met Buitenlandse Zaken, waarover geen afspraken waren gemaakt maar waaraan Wilders wel veel belang hechtte. Voortgestuwd door zijn 15 zetels verkiezingswinst zat hij als een bok op de haverkist. Vertrouwde Geert Wilders de ministers eigenlijk wel die mede namens hem werden geacht het land te regeren? Hij had vanaf dag één in elk geval grote moeite met CDA’er Gerd Leers, de man die in het kabinet revanche hoopte te nemen voor zijn gedwongen aftocht als burgemeester van Maastricht.
Gladstrijken
Op 7 oktober al, kort voor de beëdiging van het kabinet, moet de kandidaat-minister Leers bij Wilders langs. Het is niet ter goedkeuring, benadrukt CDA-partijleider Verhagen volgens Leers, maar ‘om plooien glad te strijken’. Leers heeft Wilders in de jaren daarvoor publiekelijk bekritiseerd.
In een achterafhoekje in de lounge van het Hilton Hotel op Schiphol wacht Leers op Wilders. Ze spreken er af om veiligheidsredenen. Een beveiliger vraagt of hij iets verder uit het zicht wil gaan zitten, anders zitten de heren straks wel erg in de schijnwerpers. Wilders komt binnen en er ontspint zich een goed gesprek. De PVV-leider wil weten of Leers de strenge teksten van het gedoogakkoord onderschrijft. Dat beaamt Leers.
Dan komt Wilders terug op Leers’ verwijt uit 2007 dat hij een ‘haatzaaier’ zou zijn. ‘Wilders vroeg: ‘Kunnen we afspreken het niet meer op de persoon te spelen?’
De minister in spe vindt dat een goede afspraak. Hij bevindt zich straks immers in een minder vrije positie. Maar toch ziet Leers ruimte voor een eigen missie: hij moet kloven overbruggen.
Wilders ziet daar helemaal niks in, zegt hij, maar hij zal zich er niet tegen verzetten. Wilders wordt gedreven door een anti-Brussel-stemming: naar zijn idee heeft Europa te veel te zeggen over wat wij met onze grenzen doen. De door het lot aan elkaar verbonden politici spreken af dat ze elkaar af en toe ontmoeten. Ze wisselen telefoonnummers uit: tussendoor kunnen ze sms’en en bellen.
Mark Rutte, de kersverse premier, weet in het najaar van 2010 waarop hij zich moet voorbereiden nu hij in zee is gegaan met zijn oud-partijgenoot Wilders. Half oktober roept hij al zijn ministers en staatssecretarissen bijeen voor een informeel etentje in het stadspaleis De Spaansche Hof in Den Haag. Daar kondigt hij de politieke etiquette af voor de omgang met de gedoger. Hans Hillen, minister van Defensie, weet het nog goed: ‘Rutte zei: ‘Als Wilders je uitscheldt, reageer je niet. Laat maar van je rug afglijden.’ We moesten ontspannen zijn.’
Comfort
De pragmatische premier probeert Wilders dicht tegen zijn borst te drukken. ‘We moeten hem comfort bieden’, zegt hij binnenskamers tegen diverse betrokkenen. Op de maandagochtenden treffen Wilders en Rutte elkaar in de werkkamer van vicepremier Maxime Verhagen op het ministerie van Economische Zaken. Daar spreken ze de komende politieke week door en tasten ze gevoeligheden af. Als Wilders iets niet zint, kaart hij dat aan. Maar veel vaker nog belt of sms’t Wilders Rutte en Verhagen om lucht te geven aan zijn boosheid. En boos is hij vaak. Want Wilders, zeggen oud-bewindslieden, is een impulsieve politicus, altijd in de weer met reageren op het laatste nieuws dat de media brengen.
Op sommige dingen kon Uri Rosenthal ‘de klok gelijk zetten’. Als de voorman van de Organisation of Islamic Countries ergens een toespraak had gehouden, kreeg Rosenthal onmiddellijk telefoon van Wilders. Dan kreeg hij ‘de wind van voren’. Wilders wilde dat Rosenthal de gedane uitspraken scherp zou veroordelen. Rosenthal had toch al veel contact met Wilders vanwege diens buitenlandse reizen. De rode draad was meestal dat de bewindsman Nederlandse ambassadeurs die niet zaten wachten te wachten op een reis van de PVV-leider naar hun hoofdstad (‘er kwamen nogal wat vragen’) aan het werk moest zetten om Wilders’ reis en verblijf te regelen. Een aantal reizen ging om veiligheidsredenen niet door, maar bezoeken aan bijvoorbeeld Australië en Amerika (Ground Zero) bleken wel mogelijk.
Premier Rutte heeft er zijn handen vol aan om Wilders te accommoderen. In zijn bewindsliedenoverleg op het Catshuis zegt Rutte vaak dat het uitstekend loopt met Wilders, ze begrijpen elkaar goed. Een VVD’er: ‘Mark hield steeds vol dat we er alles aan moesten doen om Geert niet kopschuw te maken, we moesten alle begrip voor hem hebben.’ Wie er van afweek, kreeg een telefoontje: ‘Maar we hadden toch afgesproken dat…?’
Al op 8 november 2010 – het kabinet is net uit de startblokken – botsen Leers en Wilders voor het eerst. Hoewel Nederland eigenlijk tegen is, stemt Leers in Brussel voor opheffing van de visumplicht voor Albanezen en Bosniërs. Hij kon niet tegenstemmen, zegt hij op tv. ‘Het voorstel was al rond voor ik hier in Brussel aankwam. Nederland had geen vetorecht, maar ik heb wel een voorwaarde verbonden aan onze stem: dat er een controlemechanisme zou komen.’ Nederland moet geen ‘paria in Europa’ worden, voegt hij toe. ‘Ik ga dus niet allerlei extreme voorstellen neerzetten die vervolgens een mooie dood sterven omdat we alleen staan.’
Wilders reageert in de Volkskrant als door een wesp gestoken: ‘Een uitermate zwak optreden. Hij had natuurlijk tegen moeten stemmen. En om te beginnen had hij op tijd in Brussel moeten aankomen om de discussie wel te beïnvloeden. De uitkomst is nu erg slecht: de grenzen open, daar zit in Nederland echt helemaal niemand op te wachten. En wat hij met paria en extreme voorstellen bedoelt, is mij ook niet helder. Warrige teksten.’
Wilders waarschuwt: ‘We zullen Leers afrekenen op resultaten. Laten we hopen dat die verbeteren en dat hij wat meer ruggengraat toont.’
Leers is, terugkijkend, nog onthutst over zoveel onbegrip: ‘Hij drukte me zo in de verdediging. In de beeldvorming maakte hij handig gebruik van mijn positie, en wees: ‘Kijk eens hoe Leers functioneert!’ Terwijl ik er het maximale uithaalde.’
Uri Rosenthal vond Wilders vaak onbegrijpelijk in zijn reactie op mediahectiek. ‘Deze koele machtpoliticus kon zich ontzettend laten meeslepen door een artikel in een krant dat plotseling op zijn weg kwam. Dan was hij helemaal van zijn stuk en dat domineerde zijn mood volledig.’
Ben Knapen, de staatssecretaris van Buitenlandse Zaken: ‘Geert werd wel heel erg door dagkoersen gestuurd. Als het voor hem niet de goede kant uitging, dan was er een probleem, ook omdat hij in de PVV alles alleen bepaalt. Dat brengt zoveel onberekenbaarheid met zich mee.’
vol op het orgel
Een paar weken later, op 22 november, komt Wilders kort na de lunch met collega-Kamerlid Sietse Fritsma naar Leers’ departement. Wilders excuseert zich voor zijn harde uitspraken, in een hartelijk gesprek, analyseert Leers. ‘Maar zodra hij weer buiten stond, was het gedaan met die hartelijkheid. Zo ging het elke keer.’
Het is in die dagen dat het CDA-smaldeel in de coalitie zich voorneemt dat het CDA niet zomaar alles kan pikken. Van Rutte moeten ze het immers niet hebben, analyseren ze. CDA’ers voelen onbehagen over het grenzeloze comfort dat Wilders kennelijk moet krijgen. Onderwijsminister Marja van Bijsterveldt beklaagt zich daarover tegenover partijgenoten. Ook Ben Knapen geeft er lucht aan. In een bewindsliedenoverleg op Verhagens departement spreken de CDA’ers af dat ze elkaar zullen steunen.’We zouden vol op het orgel gaan als Wilders over de schreef ging’, herinnert zich een bewindsman. ‘Maar daar is te weinig van terechtgekomen.’
In de praktijk heeft het CDA geen strategie en ontbreekt het volledig aan zelfvertrouwen. De partij hangt in de touwen. De formatie met de PVV heeft een groot deel van de toch al slinkende achterban weggejaagd. Een ander deel van de partij blijft maar morren, ook openlijk. Het gezag van voorman Verhagen is zwaar geërodeerd. Het bewindsliedenoverleg op Economische Zaken wekt in de maanden na de bordesscène volgens diverse frequente bezoekers de indruk van een psychiatrische inrichting, waar vooral gewerkt moest worden aan geestelijke herstel. ‘De CDA-top was die eerste maanden totaal overspannen’, zegt een minister die liever wegbleef. Een ander: ‘Als je er niet kwam, wist je waar je aan toe was. Als je daar was geweest niet meer.’ De temperatuur op de werkkamer van Verhagen was tropisch, 25 graden, vanwege zijn rugproblemen. Het stond er blauw van de sigarenrook en ‘het eten was er verschrikkelijk’, zegt een deelnemer. ‘Maxime zat er helemaal doorheen en moest iedere keer tot diep in de nacht de voorbije week van zich afpraten.’ Een aantal aanwezigen bij het CDA-bewindsliedenoverleg bevestigt de waarnemingen over Verhagen en de chaos. Liesbeth Spies, toen waarnemend partijvoorzitter, vat het zo samen: ‘Vertrouwensrelaties van vele jaren waren door de formatie kapotgemaakt. Het was pure rouwverwerking.’ Niet de ideale uitgangspositie om Wilders partij te bieden.
Woensdag 23 februari 2011. In Markelo, op een CDA-campagnebijeenkomst voor de provinciale verkiezingen, trekt staatssecretaris Henk Bleker van Landbouw en Natuurbeheer de stoute schoenen aan. Geert Wilders? Daar is hij wel een beetje klaar mee. Hij ‘walgt’ van Wilders’ ideeën over een hoofddoekjesverbod en tuigdorpen. ‘Alleen het woord al. Als ik de partijvoorzitter was, zou ik er even met gestrekt been in zijn gegaan.’
Dát is nou ook weer niet de bedoeling, leert Bleker de volgende dag als zijn woorden in de krant staan. Wilders belt Verhagen en even later belt Bleker met Wilders: sorry voor de verwarring, hij heeft het allemaal niet zo bedoeld.
Vanuit de CDA-Tweede-Kamerfractie klinken onthutste reacties: ‘Heeft Henk dat echt moeten doen van Verhagen? Ongelofelijk!’
Een CDA-bewindsman zegt: ‘Wat we als CDA toen niet hebben geleerd: hoe gaan we ermee om als die halve gare rare dingen roept? En als er een staatssecretaris tegenin gaat, ga je achter hem staan, in plaats van hem zijn excuses te laten aanbieden. We waren zó met ons hoofd bij dat regeren.’
Een sfeer van vertrouwen wil er in die dagen maar niet ontstaan tussen het kabinet en de gedoogpartner. Dat is ongelooflijk jammer, vinden vele betrokkenen achteraf, omdat Rutte I een uitermate effectieve start had. Sneller dan Rutte II begonnen de ministers met het uitvoeren van hun plannen. In de zomer van 2011 is premier Rutte een tevreden man. Hij krijgt goede kritieken. Zijn waarderingscijfers stijgen, hij houdt zijn troepen goed bij elkaar en het kabinet is voortvarend aan de slag. De bezuinigingen op het onderwijs, de zorg, de kunsten, de ambtenaren, de sociale zekerheid en defensie volgen elkaar in hoog tempo op, de coalitie wordt niet gehinderd door serieus tegenspel van de oppositie. Met de soms triomfantelijke toon wekt het kabinet in delen van de samenleving veel wrevel en hier en daar zelfs regelrechte haat, maar Rutte ziet tevreden hoe zijn bewindspersonen de boodschap vastberaden en met genoegen uitdragen, schijnbaar doof voor de vele maatschappelijke protesten: red jezelf, klop niet aan bij de overheid, neem je eigen verantwoordelijkheid, de geluksmachine gaat uit.
Rond die tijd krijgt zowaar ook Gerd Leers het gevoel dat hij stapjes kan zetten in Brussel. Hij legt zijn collega’s in de Europese ministerraden keer op keer uit dat Wilders niet in het kabinet zit. Dat hij alleen maar gedoogt. Cecilia Malmström, de eurocommissaris voor Binnenlandse Zaken, gunt hem dingen, merkt hij. Maar steeds verdwijnt de gunfactor volgens hem weer als Wilders begint te twitteren. Zo twittert Wilders 25 november 2011: ‘Als EU immigratieregels niet versoepelt, moeten Rutte en Leers een opt-out eisen. Weg met de EU-regels en zelf weer bepalen wie NL binnenkomt!’ Vooral Frankrijk en de Midden- en Oost-Europese landen willen het naadje van de kous weten als Wilders schampert over Roemenen en Bulgaren die toetreding op de Europese arbeidsmarkt krijgen. Leers: ‘Steeds die schaduw boven mijn moeizame pogingen iets te bereiken.’
Polenmeldpunt
Ingewikkeld wordt het als Wilders in het najaar van 2011 zijn Polenmeldpunt aankondigt, waar Nederlanders kunnen klagen over misstanden rond Oost-Europeanen. Aan alle kanten wordt druk uitgeoefend op het kabinet: er dient afstand te worden genomen van dit initiatief. Rutte wordt niet moe te benadrukken dat het géén kabinetsbeleid is, maar hij weigert het openlijk te veroordelen. Uri Rosenthal verklaart nu waarom: ‘Wij waren er beducht voor dat Wilders dan met veel ergere dingen zou komen.’
Op hetzelfde moment is Leers in Brussel bezig met de nieuwe Europese richtlijn voor gezinsmigratie. Hij moet in de Europese ministerraad uitleggen waarom premier Rutte geen afstand neemt van Wilders. ‘De Polen vonden het echt verschrikkelijk, ze voelden zich enorm geschoffeerd en maakten groot theater in de raad’, zegt Leers. Voor het gedrag van ‘die man in jullie coalitie’ moet hij zich verantwoorden tegenover zijn Duitse collega Hans-Peter Friedrich, zijn Engelse collega Theresa May en eurocommissaris Malmström. Leers in zijn dagboek: ‘Dit werkt zo contraproductief.’
Hoogste tijd om wat meer ruimte voor zichzelf te scheppen, neemt Leers zich voor. Die kans ziet hij als er twee interviewers langskomen van Christen Democratische Verkenningen, het CDA-partijblad. Ze maken een themanummer over migratie. Leers roemt in het interview de Nederlandse naam en faam, de ‘open houding’ naar asielzoekers die een ‘verrijking’ van de samenleving kunnen betekenen. Niet iedere migrant is er één te veel. Het asielbeleid mag selectief zijn, maar moet uit de negatieve sfeer komen. ‘Het effect kan dan zijn dat er minder mensen naar Nederland komen. Maar dat is niet het hoofdmotief. En dat is precies het verschil tussen mij en de PVV: de PVV ziet het als een primaire doelstelling om minder mensen naar Nederland te laten komen, voor mij is het dat niet; het zal een gevolg zijn van het gevoerde beleid.’
Op 11 oktober 2011 verschijnt het interview. Een waar pandemonium volgt. Wilders belt meteen met Rutte en Verhagen. Hij eist dat Leers rectificeert en zijn woorden terugneemt. Rutte belt Leers. ‘Je hebt wel wat uit te leggen, Gerd’, zegt de premier. Verhagen volgt. Ook hij oefent druk uit: ‘Je moet iets doen.’ Leers: ‘Maxime koos voor het vermijden van ruzie met Wilders en niet voor de CDA-visie.’
Gedurende die dag krijgt Leers in een paar uur tijd 26 sms-berichten van de betrokkenen. De bewindsman belooft Rutte dat hij Wilders schriftelijk zal uitleggen wat hij heeft bedoeld.
Als de stukken zijn verstuurd, dankt Wilders hem per sms: ‘Ja, het is aangekomen, dank je. Ik wil ook goede verhoudingen met je. Maar in ons akkoord staat letterlijk dat vermindering van immigratie hoort tot de primaire doelstellingen van het kabinetsbeleid. Daarom werden wij hier een beetje gek: je schreef dat het alleen een primaire doelstelling is van de PVV hier minder mensen te laten komen en niet van jou. Voor mij is het dat niet, snap je? Dat staat dus wel letterlijk in het akkoord dat van ons alle drie is. Toch?’
Leers smst Wilders terug. ‘Ik snap jouw reactie. Ik zeg je met nadruk dat als die indruk mocht ontstaan, dat ik dat corrigeer. Ik heb willen benadrukken dat in het regeerakkoord staat: ombuiging, beheersing en vermindering. In die volgorde en samenhang. Met als doel: een zeer substantiële vermindering. Die vermindering is niet op zichzelf staand, maar hangt samen met de andere twee.’
Wilders is niet tevreden. Hij belt Verhagen en die belt met Leers. Wilders zou geklaagd hebben: ‘Gerd draait er nog steeds omheen. Is het nou zo moeilijk te herstellen dat hij er op een onderdeel naast zit?’
In zijn dagboek schrijft Leers die avond: ‘Een onnodige escalatie uit rancune van een man die niet kan incasseren en zijn positie aangrijpt om zijn gelijk af te dwingen. De druk van de premier en de vicepremier is te groot en onnodig groot. Waarom zijn ze niet meer voor me gaan staan en trekken ze één lijn met Geert Wilders?’
het eindspel
Het jaar 2012 begint goed. Op 23 januari ontvangt Verhagen Rutte, Wilders en Leers in zijn werkkamer aan de Bezuidenhoutseweg. Leers heeft gunstig nieuws voor Wilders, zegt hij. Er komt veel immigratiewetgeving aan. Nederland gaat de grenzen opzoeken en dat zal de komende tijd in Europa tot heftige discussies leiden. Kortom: Wilders kan tevreden zijn.
Wilders heeft nieuwe noten op zijn zang. Hij bepleit opnieuw, naar het voorbeeld van Denemarken, een opt-out: een speciale bepaling dat Nederland zonder Europese inmenging op eigen initiatief de grenzen kan dichtgooien voor migranten. Leers betwijfelt of dat mogelijk is. Hij is nu eenmaal afhankelijk van Europese medewerking. Maar mocht het niet lukken, dan kan Nederland de inkomensgrens voor migranten optrekken. ‘We trekken aan dezelfde kant van het touw’, verzekert de bewindsman.
Nog geen twee maanden later is duidelijk dat er opnieuw moet worden bezuinigd en beginnen de onderhandelingen in het Catshuis. Het gaat moeizaam. Op 20 maart verandert er iets aan de onderhandelingstafel als het Kamerlid Hero Brinkman de PVV-fractie verlaat. De vanzelfsprekendheid van de 76 zetels is verdwenen, Wilders kan niet leveren wat hij heeft beloofd. Dat heeft effect op de sfeer aan tafel.
Het is nog vroeg op 4 april als Mark Rutte met Leers belt. ‘Wat zal het nu weer zijn’, denkt Leers. De verbinding is slecht, maar Leers hoort zijn premier zeggen dat het nieuws in de Volkskrant niet klopt. Wilders heeft om Leers’ vervanging gevraagd, meldt de krant op gezag van bronnen in de coalitie. Rutte ontkent snoeihard, spreekt zijn vertrouwen uit in Leers en zegt dat er in de onderhandelingen absoluut niet over hem is gesproken.
Maar het CDA is er niet gerust op. Die avond komen de bewindslieden bijeen. Zij scharen zich rond Leers. Joop Atsma, de staatssecretaris van Infrastructuur, zegt dat hij vertrekt als Leers moet opstappen: ‘Leers is geen sta-in-de-weg, maar een levensverzekering voor het CDA.’ Ben Knapen en Marja van Bijsterveldt sluiten zich bij Atsma aan. Knapen neemt het woord. Het is echt mooi geweest, zegt hij. ‘We moeten ons niet langer laten ringeloren door de PVV. We moeten niet schromen er hard tegenin te gaan. Wilders zal na deze onderhandelingen nog meer met ons verbonden zijn.’ Knapens stellingname zal, achteraf, een beslissend moment voor het lot van Rutte I blijken.
Pronken
In eerste instantie wordt Verhagen nauwelijks door de sfeer in zijn eigen CDA-ploeg beïnvloed, zo lijkt het. Vanuit het Catshuis voert hij de druk op Leers op. Die moet plannen leveren waar Wilders straks mee kan pronken aan het einde van de onderhandelingen. Leers weigert. Hij heeft nieuwe asielwetgeving klaar. Hij is daar trots op. Maar als hij het nu op tafel legt, zo taxeert hij, wordt het de basis waarop Wilders verder gaat onderhandelen om er nog meer uit te halen.
De pressie vanuit het Catshuis wordt snel groter. Terwijl Leers in Brussel zit, krijgt hij zes sms-berichten van Verhagen. In een van die berichten schrijft hij: ‘Wilders wil opt-out. Als je nu niet reageert, komen we zelf met ideeën. Prima wat je hebt gedaan, maar het is nu erop of eronder.’
Ongeveer tegelijkertijd krijgt ook Ben Knapen telefoon van Verhagen: hoeveel kan er nog af van het budget voor Ontwikkelingssamenwerking? Knapen kiest om onduidelijke redenen voor een technisch antwoord. Hij laat zijn ambtenaren uitrekenen wat er in theorie nog mogelijk is. Hij is al van 0,8 procent van het bruto binnenlands product naar 0,7 procent gegaan. Van wat nog rest, ligt 1 miljard vast aan verplichtingen waar Nederland niet vanaf kan. ‘Als we echt willen, kan er nog twee miljard vanaf’, zegt Knapen op gezag van zijn ambtenaren tegen Verhagen. Wat er in het Catshuis gebeurt, weet Knapen in de twee weken nadien niet. Wel ziet hij dat Wilders in de Telegraaf onmiddellijk claimt dat er nog minstens 1 miljard af moet. Aan de onderhandelingstafel is de inzet van de PVV dat er 3 miljard af moet van het 4 miljard tellende budget. De VVD vindt een halvering uitstekend: 2 miljard.
Verhagen komt half april bij Knapen terug: 1 of 1,5 miljard zal het worden. Dan legt Knapen een bom onder Rutte I. Hij heeft al andere CDA-bewindslieden in vertrouwen genomen over zijn dilemma. De christen-democraten zijn het zat en in de stemming om te breken. Knapen voelt zich daardoor sterker staan, hij trekt zijn grens. ‘Prima Maxime, maar je begrijpt wel dat ik dan aftreed.’ Knapen heeft niet net de halve wereld afgereisd in een poging het nieuwe beleid uit te leggen, om dan nu alweer zo’n grote nieuwe bezuiniging te gaan verdedigen, zegt hij. Knapen, nu terugblikkend: ‘Het leek me logisch dat ik als persoon volstrekt ongeloofwaardig zou zijn geworden.’
Verhagen en Rutte zijn verbijsterd. En kwaad. Ze zijn op het verkeerde been gezet: ze hebben in de onderhandelingen al een flink bedrag ingeboekt waarmee Wilders tevreden kan zijn. ‘Had je dat niet eerder kunnen zeggen?’, roept Verhagen. Rutte zegt: ‘We dachten echt dat dit kon.’ Knapen is zich van geen kwaad bewust: ‘Voor hen was het misschien een verrassing, voor mij was het vanzelfsprekend.’ De VVD’ er Rosenthal en Leers bevestigen deze gang van zaken.
Verhagen voelt zich door Knapen tegen de muur gezet. De staatssecretaris krijgt bemoedigende reacties van zijn partijgenoten in het kabinet. Verhagen taxeert: Knapen laten gaan, is einde oefening voor het kabinet, want dan zullen meer CDA-bewindslieden volgen. Maar nu de onderhandelaars zomaar de gedroomde trofee voor Wilders uit handen is geslagen, wordt het veel moeilijker om tot een bevredigend einde te komen. Meer dan 750 miljoen zit er niet in, krijgt Wilders te horen in het Catshuis. Belachelijk weinig, oordeelt hij. En Leers doet ook al niet wat hij wil. Moet hij in ruil daarvoor verantwoordelijkheid nemen voor nog eens 14 miljard aan bezuinigingen?
Op zaterdag 21 april breekt Wilders de onderhandelingen af en eindigt het kabinet Rutte I.
Zo analyseren de terugblikkende bewindslieden de breuk: als Wilders met alle financiële maatregelen uit het Catshuis-akkoord had ingestemd, was hij in feite de derde partij in het kabinet geworden, zij het zonder ministers. Een parlementaire meerderheid kon hij het kabinet al niet meer leveren door het vertrek van Brinkman en nu dreigde hij ook nog eens veel intensiever bij het kabinetsbeleid betrokken te raken dan hem lief was. Weg was zijn gerieflijke positie. Daarom haakte Geert Wilders af.
Bronnen vertellen over een lunch, ruim een half jaar na de Catshuis-breuk: Wilders met Maxime Verhagen. Wilders zou daar hebben erkend dat het CDA te goed heeft onderhandeld. ‘Ik heb te veel weggegeven. Het CDA kreeg de hervormingen, de VVD de 3 procent financieringstekort en ik uiteindelijk niets.’
Ben Knapen: ‘Voor Geert draait alles om de beeldvorming. Hij heeft geprobeerd een grote slag te slaan met ontwikkelingssamenwerking. Stel dat hij had kunnen zeggen: geen ontwikkelingshulp meer voor islamitische landen, dan had hij een beeld gehad om mee naar buiten te treden. Maar dat is hem niet gelukt. ‘
De bewindslieden in Rutte I zijn op een ongekende manier in gijzeling gehouden door Geert Wilders, blijkt uit gesprekken met directbetrokkenen en het dagboek van Gert Leers
‘Gerd, wat nu weer? Wilders is woedend.’ Op donderdag 8 maart 2012 zitten Mark Rutte, Maxime Verhagen en Geert Wilders pas drie dagen in het Catshuis. Ze moeten een begroting maken voor 2013. Er staat veel druk op de onderhandelingen: de economische crisis grijpt om zich heen. Nieuwe tegenvallende cijfers nopen tot een bedrag van 14 miljard euro aan nieuwe bezuinigingen. In het bewindsliedenoverleg van de VVD is Rutte die week onverwoestbaar optimistisch: ‘We komen er uit!’
Naar buiten is de radiostilte dan al afgekondigd, maar achter de schermen breekt op die donderdag in de eerste week meteen al tumult los. Gerd Leers, de minister voor Immigratie en Asiel, zit vrijdag in een radio-uitzending. De betrokken journalist twittert op donderdag een aankondiging. Hij suggereert dat Leers gaat zeggen dat Wilders geen spelletjes meer moet spelen rond de toelating van Bulgaren en Roemenen.
Vrijwel meteen daarna gaat Leers’ telefoon. En nog een keer. En nog een keer. Zo staat het in het dagboek dat Leers bijhoudt. In zijn Haagse pied-à-terre noteert de minister die avond de gebeurtenissen: Rutte, Verhagen en CDA-fractievoorzitter Sybrand Buma hakken beurtelings op Leers in: wat denkt hij wel, waarom maakt hij het nu weer zo ingewikkeld? Wat die tweet suggereert, heeft hij helemaal niet gezegd. Leers is stomverbaasd. Leers noteert, met de gevoelens van die dag: ‘De heren zijn wel erg opgefokt en hebben een zware dag achter de rug in het Catshuis. Zo moet ik me tegen drie blaffende en tierende collega’s verdedigen op een onderwerp waarvan ik geen weet heb. Rutte foetert en is helemaal boos. ‘Ik heb het met je gehad!’ zegt hij tot twee keer toe. Ik blijf rustig en zeg dat het onzin is: de tekst is uit zijn verband gerukt.’
De dag daarna spreekt Leers Rutte aan na de ministerraad in de Trêveszaal. Hij heeft alleen maar positieve reacties gehad op de uitzending. Dan staat Rutte op en pakt Leers bij zijn schouders: ‘Ik heb het helemaal niet met je gehad!’ Hij excuseert zich driemaal, noteert Leers. Sterker nog, zo voegt de premier zijn geplaagde minister toe: ‘Je bent en blijft mijn maatje!’
Leers bespreekt het voorval met zijn partijgenoot Ben Knapen, de staatssecretaris van Buitenlandse Zaken. ‘Ben vond het gisteren ook veel te hard gaan. Henk Kamp (VVD-minister van Sociale Zaken, red.) geeft me aan dat ik mijn eigen lijn moet trekken, hij ondervindt af en toe ook tegendruk van Rutte. Paul de Krom en Frans Weekers (De VVD-staatssecretarissen van Sociale en Economische Zaken, red.) laten weten dat Mark Rutte wel zeer bekendstaat om zijn woede-uitbarstingen: ‘Ach ja’, zeggen ze, ‘het treft ons allemaal.’ Ik moet het vergeten, maar het zit me wel dwars. Zeker omdat het zo onfatsoenlijk is en een totale ontkenning vormt van mijn inzet en alle ellende die we inmiddels achter de rug hebben op dit terrein. Juist van hen mag ik verwachten dat ze me niet behandelen als een hond.’
geen moment rust
Zo ging het achter de schermen in het eerste kabinet Rutte. Er was met de verkiezingsuitslag van 2010 geen alternatief na het afhaken van de PvdA, vonden VVD en CDA. Het in 2002 met de LPF beproefde politieke mechanisme om de PVV als grote winnaar zoveel mogelijk verantwoordelijkheid te geven, werd nu in een gedoogconstructie toegepast. Op 14 oktober 2010 trad het kabinet aan, op 21 april 2012 kwam het ten val in het Haagse Catshuis.
De betrokkenheid van Geert Wilders, al was het maar als gedoger, bracht het CDA al voor aanvang aan de rand van de afgrond. Maar ook gedurende de regeerperiode liet Wilders zijn coalitiepartners en vooral het CDA geen moment met rust, zo zeggen een reeks bewindslieden en andere betrokkenen. Ze schetsen het beeld van een premier (Mark Rutte) die achttien maanden lang alles probeerde om Wilders tevreden te houden; van een vicepremier (Maxime Verhagen) die vaak in opperste verwarring was; van een gedoger (Geert Wilders) die resultaten wilde zien voor de 24 zetels die hij leverde en van één man die steeds opnieuw Wilders’ klappen moest opvangen: minister Gerd Leers, die er soms gek van werd. Al was Leers zeker niet de enige.
Calamiteitenhospitaal
‘Uri, bel jij Geert even om te zeggen dat we op verzoek van de NAVO 250 gewonde Libische vluchtelingen opnemen?’
Uri Rosenthal herinnert het zich nog goed. Het is maandag 17 oktober 2011. Mark Rutte belt met Rosenthal, zijn minister van Buitenlandse Zaken. De Nationale Overgangsraad van Libië heeft een noodkreet geslaakt: veel ziekenhuizen zijn beschadigd door raket- en granaatinslagen. In Utrecht wordt het Calamiteitenhospitaal in gereedheid gebracht voor de opvang van 250 Libiërs. Nu moet het kabinet alleen de PVV nog even op de hoogte brengen.
Rosenthal en Wilders hebben een goede verstandhouding; ze kennen elkaar uit de tijd dat de PVV-leider nog hoog en droog in de VVD-fractie zat en Wilders de toenmalige VVD-senator weleens om advies vroeg. Niettemin komt Wilders’ antwoord als een verrassing. ‘Hij zei: ‘Ik vind het maar niks, Uri. Ik heb geen zin om gewonden uit een islamitisch land in Nederlandse ziekenhuizen op te nemen.’
Onmiddellijk belt Rosenthal met Rutte: ‘Geert wil niet.’ Rutte zegt: ‘We doen het toch, bel hem maar terug.’Rosenthal belt Wilders andermaal: ‘Het gaat wel gebeuren.’
Maar dan gaan Wilders en Rosenthal onderhandelen: het mogen er zeker geen 250 zijn. Aan het eind van het gesprek geeft Wilders zijn fiat: in plaats van 250 komen er 52 Libiërs naar Nederland. Het incident verspreidt zich als een lopend vuurtje binnen het ministerie van Buitenlandse Zaken. Het is een van de vele keren dat diplomaten zich generen voor het politieke operetteklimaat waarin Nederland in hun ogen is beland.
In naam was de PVV slechts de gedoger van Rutte I. In de praktijk gedroeg Wilders zich vaak als een volwaardig coalitiepartner die van dag tot dag betrokken wilde worden bij de besluiten. Dus niet alleen over een onderwerp als het immigratiebeleid, waarover in het gedoogakkoord afspraken waren gemaakt. Hij bemoeide zich ook intensief met Buitenlandse Zaken, waarover geen afspraken waren gemaakt maar waaraan Wilders wel veel belang hechtte. Voortgestuwd door zijn 15 zetels verkiezingswinst zat hij als een bok op de haverkist. Vertrouwde Geert Wilders de ministers eigenlijk wel die mede namens hem werden geacht het land te regeren? Hij had vanaf dag één in elk geval grote moeite met CDA’er Gerd Leers, de man die in het kabinet revanche hoopte te nemen voor zijn gedwongen aftocht als burgemeester van Maastricht.
Gladstrijken
Op 7 oktober al, kort voor de beëdiging van het kabinet, moet de kandidaat-minister Leers bij Wilders langs. Het is niet ter goedkeuring, benadrukt CDA-partijleider Verhagen volgens Leers, maar ‘om plooien glad te strijken’. Leers heeft Wilders in de jaren daarvoor publiekelijk bekritiseerd.
In een achterafhoekje in de lounge van het Hilton Hotel op Schiphol wacht Leers op Wilders. Ze spreken er af om veiligheidsredenen. Een beveiliger vraagt of hij iets verder uit het zicht wil gaan zitten, anders zitten de heren straks wel erg in de schijnwerpers. Wilders komt binnen en er ontspint zich een goed gesprek. De PVV-leider wil weten of Leers de strenge teksten van het gedoogakkoord onderschrijft. Dat beaamt Leers.
Dan komt Wilders terug op Leers’ verwijt uit 2007 dat hij een ‘haatzaaier’ zou zijn. ‘Wilders vroeg: ‘Kunnen we afspreken het niet meer op de persoon te spelen?’
De minister in spe vindt dat een goede afspraak. Hij bevindt zich straks immers in een minder vrije positie. Maar toch ziet Leers ruimte voor een eigen missie: hij moet kloven overbruggen.
Wilders ziet daar helemaal niks in, zegt hij, maar hij zal zich er niet tegen verzetten. Wilders wordt gedreven door een anti-Brussel-stemming: naar zijn idee heeft Europa te veel te zeggen over wat wij met onze grenzen doen. De door het lot aan elkaar verbonden politici spreken af dat ze elkaar af en toe ontmoeten. Ze wisselen telefoonnummers uit: tussendoor kunnen ze sms’en en bellen.
Mark Rutte, de kersverse premier, weet in het najaar van 2010 waarop hij zich moet voorbereiden nu hij in zee is gegaan met zijn oud-partijgenoot Wilders. Half oktober roept hij al zijn ministers en staatssecretarissen bijeen voor een informeel etentje in het stadspaleis De Spaansche Hof in Den Haag. Daar kondigt hij de politieke etiquette af voor de omgang met de gedoger. Hans Hillen, minister van Defensie, weet het nog goed: ‘Rutte zei: ‘Als Wilders je uitscheldt, reageer je niet. Laat maar van je rug afglijden.’ We moesten ontspannen zijn.’
Comfort
De pragmatische premier probeert Wilders dicht tegen zijn borst te drukken. ‘We moeten hem comfort bieden’, zegt hij binnenskamers tegen diverse betrokkenen. Op de maandagochtenden treffen Wilders en Rutte elkaar in de werkkamer van vicepremier Maxime Verhagen op het ministerie van Economische Zaken. Daar spreken ze de komende politieke week door en tasten ze gevoeligheden af. Als Wilders iets niet zint, kaart hij dat aan. Maar veel vaker nog belt of sms’t Wilders Rutte en Verhagen om lucht te geven aan zijn boosheid. En boos is hij vaak. Want Wilders, zeggen oud-bewindslieden, is een impulsieve politicus, altijd in de weer met reageren op het laatste nieuws dat de media brengen.
Op sommige dingen kon Uri Rosenthal ‘de klok gelijk zetten’. Als de voorman van de Organisation of Islamic Countries ergens een toespraak had gehouden, kreeg Rosenthal onmiddellijk telefoon van Wilders. Dan kreeg hij ‘de wind van voren’. Wilders wilde dat Rosenthal de gedane uitspraken scherp zou veroordelen. Rosenthal had toch al veel contact met Wilders vanwege diens buitenlandse reizen. De rode draad was meestal dat de bewindsman Nederlandse ambassadeurs die niet zaten wachten te wachten op een reis van de PVV-leider naar hun hoofdstad (‘er kwamen nogal wat vragen’) aan het werk moest zetten om Wilders’ reis en verblijf te regelen. Een aantal reizen ging om veiligheidsredenen niet door, maar bezoeken aan bijvoorbeeld Australië en Amerika (Ground Zero) bleken wel mogelijk.
Premier Rutte heeft er zijn handen vol aan om Wilders te accommoderen. In zijn bewindsliedenoverleg op het Catshuis zegt Rutte vaak dat het uitstekend loopt met Wilders, ze begrijpen elkaar goed. Een VVD’er: ‘Mark hield steeds vol dat we er alles aan moesten doen om Geert niet kopschuw te maken, we moesten alle begrip voor hem hebben.’ Wie er van afweek, kreeg een telefoontje: ‘Maar we hadden toch afgesproken dat…?’
Al op 8 november 2010 – het kabinet is net uit de startblokken – botsen Leers en Wilders voor het eerst. Hoewel Nederland eigenlijk tegen is, stemt Leers in Brussel voor opheffing van de visumplicht voor Albanezen en Bosniërs. Hij kon niet tegenstemmen, zegt hij op tv. ‘Het voorstel was al rond voor ik hier in Brussel aankwam. Nederland had geen vetorecht, maar ik heb wel een voorwaarde verbonden aan onze stem: dat er een controlemechanisme zou komen.’ Nederland moet geen ‘paria in Europa’ worden, voegt hij toe. ‘Ik ga dus niet allerlei extreme voorstellen neerzetten die vervolgens een mooie dood sterven omdat we alleen staan.’
Wilders reageert in de Volkskrant als door een wesp gestoken: ‘Een uitermate zwak optreden. Hij had natuurlijk tegen moeten stemmen. En om te beginnen had hij op tijd in Brussel moeten aankomen om de discussie wel te beïnvloeden. De uitkomst is nu erg slecht: de grenzen open, daar zit in Nederland echt helemaal niemand op te wachten. En wat hij met paria en extreme voorstellen bedoelt, is mij ook niet helder. Warrige teksten.’
Wilders waarschuwt: ‘We zullen Leers afrekenen op resultaten. Laten we hopen dat die verbeteren en dat hij wat meer ruggengraat toont.’
Leers is, terugkijkend, nog onthutst over zoveel onbegrip: ‘Hij drukte me zo in de verdediging. In de beeldvorming maakte hij handig gebruik van mijn positie, en wees: ‘Kijk eens hoe Leers functioneert!’ Terwijl ik er het maximale uithaalde.’
Uri Rosenthal vond Wilders vaak onbegrijpelijk in zijn reactie op mediahectiek. ‘Deze koele machtpoliticus kon zich ontzettend laten meeslepen door een artikel in een krant dat plotseling op zijn weg kwam. Dan was hij helemaal van zijn stuk en dat domineerde zijn mood volledig.’
Ben Knapen, de staatssecretaris van Buitenlandse Zaken: ‘Geert werd wel heel erg door dagkoersen gestuurd. Als het voor hem niet de goede kant uitging, dan was er een probleem, ook omdat hij in de PVV alles alleen bepaalt. Dat brengt zoveel onberekenbaarheid met zich mee.’
vol op het orgel
Een paar weken later, op 22 november, komt Wilders kort na de lunch met collega-Kamerlid Sietse Fritsma naar Leers’ departement. Wilders excuseert zich voor zijn harde uitspraken, in een hartelijk gesprek, analyseert Leers. ‘Maar zodra hij weer buiten stond, was het gedaan met die hartelijkheid. Zo ging het elke keer.’
Het is in die dagen dat het CDA-smaldeel in de coalitie zich voorneemt dat het CDA niet zomaar alles kan pikken. Van Rutte moeten ze het immers niet hebben, analyseren ze. CDA’ers voelen onbehagen over het grenzeloze comfort dat Wilders kennelijk moet krijgen. Onderwijsminister Marja van Bijsterveldt beklaagt zich daarover tegenover partijgenoten. Ook Ben Knapen geeft er lucht aan. In een bewindsliedenoverleg op Verhagens departement spreken de CDA’ers af dat ze elkaar zullen steunen.’We zouden vol op het orgel gaan als Wilders over de schreef ging’, herinnert zich een bewindsman. ‘Maar daar is te weinig van terechtgekomen.’
In de praktijk heeft het CDA geen strategie en ontbreekt het volledig aan zelfvertrouwen. De partij hangt in de touwen. De formatie met de PVV heeft een groot deel van de toch al slinkende achterban weggejaagd. Een ander deel van de partij blijft maar morren, ook openlijk. Het gezag van voorman Verhagen is zwaar geërodeerd. Het bewindsliedenoverleg op Economische Zaken wekt in de maanden na de bordesscène volgens diverse frequente bezoekers de indruk van een psychiatrische inrichting, waar vooral gewerkt moest worden aan geestelijke herstel. ‘De CDA-top was die eerste maanden totaal overspannen’, zegt een minister die liever wegbleef. Een ander: ‘Als je er niet kwam, wist je waar je aan toe was. Als je daar was geweest niet meer.’ De temperatuur op de werkkamer van Verhagen was tropisch, 25 graden, vanwege zijn rugproblemen. Het stond er blauw van de sigarenrook en ‘het eten was er verschrikkelijk’, zegt een deelnemer. ‘Maxime zat er helemaal doorheen en moest iedere keer tot diep in de nacht de voorbije week van zich afpraten.’ Een aantal aanwezigen bij het CDA-bewindsliedenoverleg bevestigt de waarnemingen over Verhagen en de chaos. Liesbeth Spies, toen waarnemend partijvoorzitter, vat het zo samen: ‘Vertrouwensrelaties van vele jaren waren door de formatie kapotgemaakt. Het was pure rouwverwerking.’ Niet de ideale uitgangspositie om Wilders partij te bieden.
Woensdag 23 februari 2011. In Markelo, op een CDA-campagnebijeenkomst voor de provinciale verkiezingen, trekt staatssecretaris Henk Bleker van Landbouw en Natuurbeheer de stoute schoenen aan. Geert Wilders? Daar is hij wel een beetje klaar mee. Hij ‘walgt’ van Wilders’ ideeën over een hoofddoekjesverbod en tuigdorpen. ‘Alleen het woord al. Als ik de partijvoorzitter was, zou ik er even met gestrekt been in zijn gegaan.’
Dát is nou ook weer niet de bedoeling, leert Bleker de volgende dag als zijn woorden in de krant staan. Wilders belt Verhagen en even later belt Bleker met Wilders: sorry voor de verwarring, hij heeft het allemaal niet zo bedoeld.
Vanuit de CDA-Tweede-Kamerfractie klinken onthutste reacties: ‘Heeft Henk dat echt moeten doen van Verhagen? Ongelofelijk!’
Een CDA-bewindsman zegt: ‘Wat we als CDA toen niet hebben geleerd: hoe gaan we ermee om als die halve gare rare dingen roept? En als er een staatssecretaris tegenin gaat, ga je achter hem staan, in plaats van hem zijn excuses te laten aanbieden. We waren zó met ons hoofd bij dat regeren.’
Een sfeer van vertrouwen wil er in die dagen maar niet ontstaan tussen het kabinet en de gedoogpartner. Dat is ongelooflijk jammer, vinden vele betrokkenen achteraf, omdat Rutte I een uitermate effectieve start had. Sneller dan Rutte II begonnen de ministers met het uitvoeren van hun plannen. In de zomer van 2011 is premier Rutte een tevreden man. Hij krijgt goede kritieken. Zijn waarderingscijfers stijgen, hij houdt zijn troepen goed bij elkaar en het kabinet is voortvarend aan de slag. De bezuinigingen op het onderwijs, de zorg, de kunsten, de ambtenaren, de sociale zekerheid en defensie volgen elkaar in hoog tempo op, de coalitie wordt niet gehinderd door serieus tegenspel van de oppositie. Met de soms triomfantelijke toon wekt het kabinet in delen van de samenleving veel wrevel en hier en daar zelfs regelrechte haat, maar Rutte ziet tevreden hoe zijn bewindspersonen de boodschap vastberaden en met genoegen uitdragen, schijnbaar doof voor de vele maatschappelijke protesten: red jezelf, klop niet aan bij de overheid, neem je eigen verantwoordelijkheid, de geluksmachine gaat uit.
Rond die tijd krijgt zowaar ook Gerd Leers het gevoel dat hij stapjes kan zetten in Brussel. Hij legt zijn collega’s in de Europese ministerraden keer op keer uit dat Wilders niet in het kabinet zit. Dat hij alleen maar gedoogt. Cecilia Malmström, de eurocommissaris voor Binnenlandse Zaken, gunt hem dingen, merkt hij. Maar steeds verdwijnt de gunfactor volgens hem weer als Wilders begint te twitteren. Zo twittert Wilders 25 november 2011: ‘Als EU immigratieregels niet versoepelt, moeten Rutte en Leers een opt-out eisen. Weg met de EU-regels en zelf weer bepalen wie NL binnenkomt!’ Vooral Frankrijk en de Midden- en Oost-Europese landen willen het naadje van de kous weten als Wilders schampert over Roemenen en Bulgaren die toetreding op de Europese arbeidsmarkt krijgen. Leers: ‘Steeds die schaduw boven mijn moeizame pogingen iets te bereiken.’
Polenmeldpunt
Ingewikkeld wordt het als Wilders in het najaar van 2011 zijn Polenmeldpunt aankondigt, waar Nederlanders kunnen klagen over misstanden rond Oost-Europeanen. Aan alle kanten wordt druk uitgeoefend op het kabinet: er dient afstand te worden genomen van dit initiatief. Rutte wordt niet moe te benadrukken dat het géén kabinetsbeleid is, maar hij weigert het openlijk te veroordelen. Uri Rosenthal verklaart nu waarom: ‘Wij waren er beducht voor dat Wilders dan met veel ergere dingen zou komen.’
Op hetzelfde moment is Leers in Brussel bezig met de nieuwe Europese richtlijn voor gezinsmigratie. Hij moet in de Europese ministerraad uitleggen waarom premier Rutte geen afstand neemt van Wilders. ‘De Polen vonden het echt verschrikkelijk, ze voelden zich enorm geschoffeerd en maakten groot theater in de raad’, zegt Leers. Voor het gedrag van ‘die man in jullie coalitie’ moet hij zich verantwoorden tegenover zijn Duitse collega Hans-Peter Friedrich, zijn Engelse collega Theresa May en eurocommissaris Malmström. Leers in zijn dagboek: ‘Dit werkt zo contraproductief.’
Hoogste tijd om wat meer ruimte voor zichzelf te scheppen, neemt Leers zich voor. Die kans ziet hij als er twee interviewers langskomen van Christen Democratische Verkenningen, het CDA-partijblad. Ze maken een themanummer over migratie. Leers roemt in het interview de Nederlandse naam en faam, de ‘open houding’ naar asielzoekers die een ‘verrijking’ van de samenleving kunnen betekenen. Niet iedere migrant is er één te veel. Het asielbeleid mag selectief zijn, maar moet uit de negatieve sfeer komen. ‘Het effect kan dan zijn dat er minder mensen naar Nederland komen. Maar dat is niet het hoofdmotief. En dat is precies het verschil tussen mij en de PVV: de PVV ziet het als een primaire doelstelling om minder mensen naar Nederland te laten komen, voor mij is het dat niet; het zal een gevolg zijn van het gevoerde beleid.’
Op 11 oktober 2011 verschijnt het interview. Een waar pandemonium volgt. Wilders belt meteen met Rutte en Verhagen. Hij eist dat Leers rectificeert en zijn woorden terugneemt. Rutte belt Leers. ‘Je hebt wel wat uit te leggen, Gerd’, zegt de premier. Verhagen volgt. Ook hij oefent druk uit: ‘Je moet iets doen.’ Leers: ‘Maxime koos voor het vermijden van ruzie met Wilders en niet voor de CDA-visie.’
Gedurende die dag krijgt Leers in een paar uur tijd 26 sms-berichten van de betrokkenen. De bewindsman belooft Rutte dat hij Wilders schriftelijk zal uitleggen wat hij heeft bedoeld.
Als de stukken zijn verstuurd, dankt Wilders hem per sms: ‘Ja, het is aangekomen, dank je. Ik wil ook goede verhoudingen met je. Maar in ons akkoord staat letterlijk dat vermindering van immigratie hoort tot de primaire doelstellingen van het kabinetsbeleid. Daarom werden wij hier een beetje gek: je schreef dat het alleen een primaire doelstelling is van de PVV hier minder mensen te laten komen en niet van jou. Voor mij is het dat niet, snap je? Dat staat dus wel letterlijk in het akkoord dat van ons alle drie is. Toch?’
Leers smst Wilders terug. ‘Ik snap jouw reactie. Ik zeg je met nadruk dat als die indruk mocht ontstaan, dat ik dat corrigeer. Ik heb willen benadrukken dat in het regeerakkoord staat: ombuiging, beheersing en vermindering. In die volgorde en samenhang. Met als doel: een zeer substantiële vermindering. Die vermindering is niet op zichzelf staand, maar hangt samen met de andere twee.’
Wilders is niet tevreden. Hij belt Verhagen en die belt met Leers. Wilders zou geklaagd hebben: ‘Gerd draait er nog steeds omheen. Is het nou zo moeilijk te herstellen dat hij er op een onderdeel naast zit?’
In zijn dagboek schrijft Leers die avond: ‘Een onnodige escalatie uit rancune van een man die niet kan incasseren en zijn positie aangrijpt om zijn gelijk af te dwingen. De druk van de premier en de vicepremier is te groot en onnodig groot. Waarom zijn ze niet meer voor me gaan staan en trekken ze één lijn met Geert Wilders?’
het eindspel
Het jaar 2012 begint goed. Op 23 januari ontvangt Verhagen Rutte, Wilders en Leers in zijn werkkamer aan de Bezuidenhoutseweg. Leers heeft gunstig nieuws voor Wilders, zegt hij. Er komt veel immigratiewetgeving aan. Nederland gaat de grenzen opzoeken en dat zal de komende tijd in Europa tot heftige discussies leiden. Kortom: Wilders kan tevreden zijn.
Wilders heeft nieuwe noten op zijn zang. Hij bepleit opnieuw, naar het voorbeeld van Denemarken, een opt-out: een speciale bepaling dat Nederland zonder Europese inmenging op eigen initiatief de grenzen kan dichtgooien voor migranten. Leers betwijfelt of dat mogelijk is. Hij is nu eenmaal afhankelijk van Europese medewerking. Maar mocht het niet lukken, dan kan Nederland de inkomensgrens voor migranten optrekken. ‘We trekken aan dezelfde kant van het touw’, verzekert de bewindsman.
Nog geen twee maanden later is duidelijk dat er opnieuw moet worden bezuinigd en beginnen de onderhandelingen in het Catshuis. Het gaat moeizaam. Op 20 maart verandert er iets aan de onderhandelingstafel als het Kamerlid Hero Brinkman de PVV-fractie verlaat. De vanzelfsprekendheid van de 76 zetels is verdwenen, Wilders kan niet leveren wat hij heeft beloofd. Dat heeft effect op de sfeer aan tafel.
Het is nog vroeg op 4 april als Mark Rutte met Leers belt. ‘Wat zal het nu weer zijn’, denkt Leers. De verbinding is slecht, maar Leers hoort zijn premier zeggen dat het nieuws in de Volkskrant niet klopt. Wilders heeft om Leers’ vervanging gevraagd, meldt de krant op gezag van bronnen in de coalitie. Rutte ontkent snoeihard, spreekt zijn vertrouwen uit in Leers en zegt dat er in de onderhandelingen absoluut niet over hem is gesproken.
Maar het CDA is er niet gerust op. Die avond komen de bewindslieden bijeen. Zij scharen zich rond Leers. Joop Atsma, de staatssecretaris van Infrastructuur, zegt dat hij vertrekt als Leers moet opstappen: ‘Leers is geen sta-in-de-weg, maar een levensverzekering voor het CDA.’ Ben Knapen en Marja van Bijsterveldt sluiten zich bij Atsma aan. Knapen neemt het woord. Het is echt mooi geweest, zegt hij. ‘We moeten ons niet langer laten ringeloren door de PVV. We moeten niet schromen er hard tegenin te gaan. Wilders zal na deze onderhandelingen nog meer met ons verbonden zijn.’ Knapens stellingname zal, achteraf, een beslissend moment voor het lot van Rutte I blijken.
Pronken
In eerste instantie wordt Verhagen nauwelijks door de sfeer in zijn eigen CDA-ploeg beïnvloed, zo lijkt het. Vanuit het Catshuis voert hij de druk op Leers op. Die moet plannen leveren waar Wilders straks mee kan pronken aan het einde van de onderhandelingen. Leers weigert. Hij heeft nieuwe asielwetgeving klaar. Hij is daar trots op. Maar als hij het nu op tafel legt, zo taxeert hij, wordt het de basis waarop Wilders verder gaat onderhandelen om er nog meer uit te halen.
De pressie vanuit het Catshuis wordt snel groter. Terwijl Leers in Brussel zit, krijgt hij zes sms-berichten van Verhagen. In een van die berichten schrijft hij: ‘Wilders wil opt-out. Als je nu niet reageert, komen we zelf met ideeën. Prima wat je hebt gedaan, maar het is nu erop of eronder.’
Ongeveer tegelijkertijd krijgt ook Ben Knapen telefoon van Verhagen: hoeveel kan er nog af van het budget voor Ontwikkelingssamenwerking? Knapen kiest om onduidelijke redenen voor een technisch antwoord. Hij laat zijn ambtenaren uitrekenen wat er in theorie nog mogelijk is. Hij is al van 0,8 procent van het bruto binnenlands product naar 0,7 procent gegaan. Van wat nog rest, ligt 1 miljard vast aan verplichtingen waar Nederland niet vanaf kan. ‘Als we echt willen, kan er nog twee miljard vanaf’, zegt Knapen op gezag van zijn ambtenaren tegen Verhagen. Wat er in het Catshuis gebeurt, weet Knapen in de twee weken nadien niet. Wel ziet hij dat Wilders in de Telegraaf onmiddellijk claimt dat er nog minstens 1 miljard af moet. Aan de onderhandelingstafel is de inzet van de PVV dat er 3 miljard af moet van het 4 miljard tellende budget. De VVD vindt een halvering uitstekend: 2 miljard.
Verhagen komt half april bij Knapen terug: 1 of 1,5 miljard zal het worden. Dan legt Knapen een bom onder Rutte I. Hij heeft al andere CDA-bewindslieden in vertrouwen genomen over zijn dilemma. De christen-democraten zijn het zat en in de stemming om te breken. Knapen voelt zich daardoor sterker staan, hij trekt zijn grens. ‘Prima Maxime, maar je begrijpt wel dat ik dan aftreed.’ Knapen heeft niet net de halve wereld afgereisd in een poging het nieuwe beleid uit te leggen, om dan nu alweer zo’n grote nieuwe bezuiniging te gaan verdedigen, zegt hij. Knapen, nu terugblikkend: ‘Het leek me logisch dat ik als persoon volstrekt ongeloofwaardig zou zijn geworden.’
Verhagen en Rutte zijn verbijsterd. En kwaad. Ze zijn op het verkeerde been gezet: ze hebben in de onderhandelingen al een flink bedrag ingeboekt waarmee Wilders tevreden kan zijn. ‘Had je dat niet eerder kunnen zeggen?’, roept Verhagen. Rutte zegt: ‘We dachten echt dat dit kon.’ Knapen is zich van geen kwaad bewust: ‘Voor hen was het misschien een verrassing, voor mij was het vanzelfsprekend.’ De VVD’ er Rosenthal en Leers bevestigen deze gang van zaken.
Verhagen voelt zich door Knapen tegen de muur gezet. De staatssecretaris krijgt bemoedigende reacties van zijn partijgenoten in het kabinet. Verhagen taxeert: Knapen laten gaan, is einde oefening voor het kabinet, want dan zullen meer CDA-bewindslieden volgen. Maar nu de onderhandelaars zomaar de gedroomde trofee voor Wilders uit handen is geslagen, wordt het veel moeilijker om tot een bevredigend einde te komen. Meer dan 750 miljoen zit er niet in, krijgt Wilders te horen in het Catshuis. Belachelijk weinig, oordeelt hij. En Leers doet ook al niet wat hij wil. Moet hij in ruil daarvoor verantwoordelijkheid nemen voor nog eens 14 miljard aan bezuinigingen?
Op zaterdag 21 april breekt Wilders de onderhandelingen af en eindigt het kabinet Rutte I.
Zo analyseren de terugblikkende bewindslieden de breuk: als Wilders met alle financiële maatregelen uit het Catshuis-akkoord had ingestemd, was hij in feite de derde partij in het kabinet geworden, zij het zonder ministers. Een parlementaire meerderheid kon hij het kabinet al niet meer leveren door het vertrek van Brinkman en nu dreigde hij ook nog eens veel intensiever bij het kabinetsbeleid betrokken te raken dan hem lief was. Weg was zijn gerieflijke positie. Daarom haakte Geert Wilders af.
Bronnen vertellen over een lunch, ruim een half jaar na de Catshuis-breuk: Wilders met Maxime Verhagen. Wilders zou daar hebben erkend dat het CDA te goed heeft onderhandeld. ‘Ik heb te veel weggegeven. Het CDA kreeg de hervormingen, de VVD de 3 procent financieringstekort en ik uiteindelijk niets.’
Ben Knapen: ‘Voor Geert draait alles om de beeldvorming. Hij heeft geprobeerd een grote slag te slaan met ontwikkelingssamenwerking. Stel dat hij had kunnen zeggen: geen ontwikkelingshulp meer voor islamitische landen, dan had hij een beeld gehad om mee naar buiten te treden. Maar dat is hem niet gelukt. ‘
Geert Wilders krijgt het voortouw in de kabinetsformatie. Een keer eerder, tussen 2010 en 2012, was hij betrokken bij kabinetsbeleid. Weinig betrokken bewindslieden bewaren daaraan goede herinneringen. ‘Wij waren er beducht voor dat Wilders met veel ergere dingen zou komen.’
PVV-leider Geert Wilders is een hartelijke man met onaanvaardbare standpunten. Hij kan ongelooflijk uit zijn slof schieten, maakt het altijd weer goed, maar zijn inhoudelijke hardheid blijft. En: hij zit overal bovenop.
Zo ongeveer was de afdronk bij bewindslieden van VVD en CDA na anderhalf jaar samenwerking met Wilders in Rutte I. Het kabinet hield stand van 14 oktober 2010 tot 23 april 2012. Het kende een bijzondere constructie. VVD (31 zetels) en CDA (21) sloten een traditioneel regeerakkoord en leverden bewindslieden.
Om een meerderheid te behalen in de Tweede Kamer, werd met de PVV (dat jaar gestegen van 9 naar 24 zetels) een – in Nederland uitzonderlijk – gedoogakkoord gesloten. Door deze politieke samenwerking konden de traditionele partijen zich distantiëren van Wilders’ islamstandpunt, maar met hem samenwerken op vier terreinen waarover afspraken werden gemaakt: immigratie, veiligheid, ouderenzorg en financiën.
Toen iedereen bijna twee jaar na de val van Rutte I bekomen was van het grootste experiment in de Nederlandse politiek tot dan toe, bleek een aantal bewindslieden voor de Volkskrant bereid terug te blikken. Gerd Leers (CDA), die minister voor Immigratie en Asiel was, hield een dagboek bij en gaf inzage. Hoe was dat ook alweer, regeren met Wilders?
Polenmeldpunt
Een passage uit de krant van 22 februari 2014. In het najaar van 2011 kondigt Wilders zijn omstreden ‘Polenmeldpunt’ aan, een website waar overlast door Polen, Bulgaren en Roemenen kan worden gemeld. Uri Rosenthal (VVD) is minister van Buitenlandse Zaken en weigert, ondanks maatschappelijke druk, de actie van Wilders te veroordelen. Het formele verweer is dat zo’n meldpunt geen kabinetsbeleid is. De werkelijke overweging, aldus Rosenthal ruim twee jaar later: ‘Wij waren er beducht voor dat Wilders dan met veel ergere dingen zou komen.’
Die komen evengoed. Leers is de man die het meeste achter de broek wordt gezeten door Wilders. Om immigratiebeperkingen voor elkaar te krijgen – ook toen al een thema – moet Leers de boer op in Brussel, heeft hij al snel in de gaten. Het Polenmeldpunt komt op het moment dat Leers probeert om Europese afspraken te maken over gezinsmigratie. Hij heeft er last van dat noch Mark Rutte noch Rosenthal zich publiekelijk van Wilders’ provocatie distantieert. In zijn dagboek schrijft Leers: ‘Dit werkt zo contraproductief.’
Leers besluit zelf wat ruimte te nemen en biedt tegengas in een interview met partijblad Christen Democratische Verkenningen. Daarin legt hij de nadruk op de positieve kanten van immigratie en schetst hij het verschil tussen hem en Wilders: ‘De PVV ziet het als een primaire doelstelling om minder mensen naar Nederland te laten komen, voor mij is het dat niet.’
Escalatie
Als het artikel is verschenen, belt Wilders onmiddellijk met Rutte en CDA-vicepremier Maxime Verhagen. Leers moet zijn woorden terugnemen. Rutte en Verhagen kiezen voor comfort bieden aan Wilders, in plaats voor steun aan de bewindsman – een patroon. Leers moet schriftelijk aan Wilders uitleggen wat hij heeft bedoeld. Die is pas in tweede instantie, na een nieuwe belronde, bereid in te binden. Leers in zijn dagboek: ‘Een onnodige escalatie uit rancune van een man die niet kan incasseren en zijn positie aangrijpt om zijn gelijk af te dwingen.’
Nog een voorbeeld. Najaar 2011 belt Rosenthal met Wilders om te zeggen dat Nederland op verzoek van de Navo 250 gewonde Libische vluchtelingen in het Utrechtse calamiteitenhospitaal opneemt. Maar dat gaat zomaar niet. Wilders reageert, volgens Rosenthal: ‘Ik vind het maar niks, Uri. Ik heb geen zin om gewonden uit een islamitisch land in Nederlandse ziekenhuizen op te nemen.’ Wat volgt zijn pijnlijke onderhandelingen, waarbij het aantal wordt teruggeschroefd tot 52. Slotsom: Wilders gedoogt niet alleen, hij bestuurt mee.
Uiteindelijk loopt het mis in het Catshuis, voorjaar 2012. Niet op asiel en migratie, maar op de financiën. Nieuwe bezuinigingen zijn nodig, oplopend tot 14 miljard euro. Daarvan zal ‘slechts’ 750 miljoen worden weggehaald bij ontwikkelingssamenwerking. Veel te weinig, in de ogen van Wilders. Maar bij een hoger bedrag zal Ben Knapen (CDA, staatssecretaris van Buitenlandse Zaken) zijn functie neerleggen. Dat zou het einde van het kabinet betekenen.
Pijnpunten
Wilders heeft er zelf later over gezegd, in een interview met de Volkskrant twee jaar geleden: ‘Na de 18 miljard euro bezuinigingen waarmee we begonnen, moest er nog een keer zo’n bezuiniging komen. Op de zorg en de ouderen. Dat waren de twee pijnpunten. (…) En ik kreeg mijn miljard, op z’n minst, op ontwikkelingshulp niet.’
Wilders krijgt geen ‘trofee’ waarmee hij goede sier kan maken, terwijl de SP – op zorg en ouderen een electorale concurrent – doende is ‘60 gebroken beloften’ van de PVV onder de aandacht te brengen. Bovendien kan Wilders, door het vertrek van Kamerlid Hero Brinkman, de coalitie niet langer aan de noodzakelijke 76 zetels helpen. Hij verlaat het Catshuisoverleg, Rutte I valt. Reden voor Rutte om Wilders sindsdien te betitelen als iemand ‘die als een haas wegloopt als het moeilijk wordt’.
Nu is de situatie omgekeerd. De VVD is de kleinere partij en manoeuvreerde zich vrijdag alvast in de rol van mogelijke gedoogpartner. De PVV is voor het eerst sinds de oprichting de grootste partij – met Wilders als enige lid. De vraag is nu: welke mensen kan Wilders leveren en hoe betaalt hij zijn plannen? Zijn partijprogramma is niet doorgerekend, terwijl het vol staat met maatregelen die geld kosten. Voorlopig is er slechts een wiebelig houvast: de kiezer wil het, en Wilders is naar eigen zeggen bereid verantwoordelijkheid te nemen en samen te werken.
Na een dag vol emoties en discussie heeft de achterban van het CDA zich uitgesproken voor deelname aan het kabinet Rutte-Verhagen. Dat gebeurde kort na vijf uur. De vraag is nu wat dissidenten Ferrier en Koppejan aanstaande dinsdag, in de beslissende fractievergadering, gaan stemmen.
De eerste motie waarover op het congres werd gestemd was tegen samenwerking met de PVV. Deze motie werd met grote meerderheid van stemmen verworpen. Daarna bracht de congresvoorzitter de motie van het partijbestuur in stemming, vóór samenwerking met de PVV. Daar stemde 68 procent voor.
Blijdschap
Maxime Verhagen uitte direct na de uitslag zijn vreugde. “Lieve vrienden, dit is een feest. Ik ben blij dat ik uw vertrouwen niet heb beschaamd,”, aldus Verhagen. Partijvoorzitter Henk Bleker sprak van een “fantastisch” congres. “We zijn respectvol met elkaar omgegaan. Daar kunnen we in de politiek een voorbeeld aan nemen.”
Dissidenten
Veel sprekers uitten gedurende de dag hun zorgen over de samenwerking met de PVV. Dissident Kathleen Ferrier deed, staande naast Ad Koppejan, een laatste oproep. “Ik kan niet anders dan tot de conclusie komen dat een regering met steun van de PVV niet goed is, niet voor het land en niet voor de partij,” aldus Ferrier. “We geven een kernwaarde van onze partij op als we instemmen met het akkoord”.”Haar betoog kwam haar op boe-geroep uit de zaal te staan, maar ook applaus.
“Ik ben geen dissident, maar een christendemocraat”, begon Koppejan zijn betoog. Hij is nog steeds tegen de samenwerking met de PVV, en pleitte voor eensgezindheid binnen de partij. “Laat ons niet uit elkaar spelen, niet door discussies in de media en al helemaal niet door de samenwerking met de PVV.”
Ministers
Minister Donner sprak zich uit vóór de samenwerking met de PVV. “Als we nu dit akkoord wegstemmen versterken we tegenstelling in de samenleving, en verharden we die. Niet wat de mond ingaat is onrein, maar wat de mond uitgaat.” Ook Camiel Eurlings schaarde zich achter Verhagen, met verheven stem.
Minister Hirsch Ballin protesteerde tegen de samenwerking. “Verantwoordelijkheid nemen kan ook betekenen: nee zeggen. Wij horen niet thuis in een politiek verbond met Wilders. Doe dit de mensen niet aan, doe dit de partij niet aan, doe dit het land niet aan.” Ab Klink herhaalde dat hij de samenwerking niet voor zich ziet. “Ik roep u op: don’t do it.”
Afkeer
Ook oud-premiers De Jong en Van Agt spreken hun afkeer uit. De Jong betreurt het dat hij op zijn oude dag meemaakt dat zijn partij “de hand licht” met godsdienstvrijheid. Oud-Eerste Kamerlid Hannie van Leeuwen hield een vurig en geëmotioneerd betoog. Ze maakt zich zorgen over de koers van de partij, “niet in het centrum maar op de flanken”.
Verhagen
In zijn toespraak na de lunch zei Verhagen dat hij overwogen had om te stoppen met de onderhandelingen. “Maar ik ben gebleven, omdat we in het CDA een traditie hebben. Om verantwoordelijkheid te nemen in plaats van uit de weg te gaan, ook wanneer het gaat om moeilijke besluiten in heftige tijden.”
Verhagen riep het congres op om voor het akkoord te stemmen. “Weglopen van verantwoordelijkheid hoort niet bij ons. Uitgaan van onze kracht en ons geloof: dat hoort bij ons. Daarom zeg ik: ja, laten we het gaan doen. Voor het CDA en iedereen in Nederland.” Zijn oproep werd beantwoord met een staande ovatie.
Reuring
Gedurende de informatieronden was er al veel reuring in de CDA-achterban. Prominente (oud-)politici waarschuwden voor samenwerking met de partij van Geert Wilders. Onder anderen oud-premiers De Jong, Van Agt en Lubbers spraken hun bedenkingen uit, maar ook minister Hirsch Ballin van Justitie. Hij schrijft vandaag in de Volkskrant dat het politieke akkoord met de PVV het land en het parlement splijt. “De acceptatie van Wilders als politieke partner moet worden gestopt, beter laat dan nooit, voordat er nog meer verdeeldheid in ons land wordt gebracht, nog meer uitsluiting en verdriet,” aldus Hirsch Ballin.
In Nieuwsuur ziet u een verslag van het congres. Oud-CDA-minister Frans Andriessen geeft in de studio commentaar.
