Zoals verwacht heeft de Eerste Kamer met een duidelijke meerderheid de spreidingswet aangenomen. In een hoofdelijke stemming schaarden 43 van de 70 aanwezige senatoren zich achter het voorstel van demissionair staatssecretaris Van der Burg van Justitie om asielzoekers beter over de gemeenten in Nederland te verdelen. In het uiterste geval is daarbij dwang mogelijk.
Over de wet wordt al tijden gepraat. De Tweede Kamer ging er vorig jaar oktober mee akkoord, maar tot vorige week leek het heel spannend te worden of ook de Eerste Kamer de wet zou steunen. Maar nadat de VVD (de partij van Van der Burg) in de senaat had bekendgemaakt unaniem vóór te stemmen, was duidelijk dat de spreidingswet het zou halen.
In de Tweede Kamer keerde de VVD zich eerder tegen het wetsvoorstel en eind vorig jaar deed partijleider Yesilgöz een beroep op de Eerste Kamer de wet voorlopig niet te behandelen. Maar de senaat heeft het voorstel dus toch behandeld en er nu ook mee ingestemd.
De VVD in de Tweede Kamer had liever gezien dat er eerst stappen zouden worden gezet om de instroom van asielzoekers terug te dringen. Maar de partijgenoten in de Eerste Kamer benadrukten vorige week dat de opvang eerlijker moet worden verdeeld en dat de fractie de lokale bestuurders niet in de steek wil laten.
Onderhandelende partijen PVV en BBB tegen
Behalve de VVD steunden ook GroenLinks-PvdA, CDA (op senator Doornhof na), D66, SP, ChristenUnie, Partij voor de Dieren, Volt en OPNL de wet. Van de partijen die op dit moment praten over een nieuw kabinet stemden BBB en PVV tegen (NSC zit niet in de Eerste Kamer), net als FvD, SGP, JA21 en 50Plus.
PVV-fractievoorzitter Van Hattem zei dat de wet alleen maar leidt tot verruiming van de opvangcapaciteit. “Als er niks aan de instroom gebeurt, lost dit helemaal niks op. En de dwang in de richting van gemeentes is onacceptabel.” Vorige week noemde PVV-voorman Wilders de dreigende steun voor de spreidingswet in de Eerste Kamer “een probleem”.
Haken en ogen
Volgens BBB-fractievoorzitter Lagas lijkt de wet sympathiek, maar zitten er ook veel haken en ogen aan en worden de problemen er op korte termijn niet door opgelost. Ze zei ook dat er “verschillende opinies binnen haar fractie” zijn, maar BBB wil die verschillen opzij zetten, “om als partij een eenduidig signaal af te geven”.
Wet gaat binnenkort in
Van der Burg zei kort na de stemming dat er met het aannemen van de wet een eerlijke spreiding over Nederland kan komen. Het is de bedoeling dat de nieuwe regels op 1 februari ingaan. Dan maakt Van der Burg ook bekend hoeveel asielzoekers de gemeenten in totaal moeten opvangen.
Als provincies en gemeenten er niet uitkomen, kan de staatssecretaris in het uiterste geval overgaan tot een gedwongen verdeling van asielzoekers. Volgens Van der Burg zal dat pas vanaf midden volgend jaar kunnen gebeuren.
De staatssecretaris vindt uitspraken over het niet meewerken aan de spreidingswet, zoals door gemeenteraadsleden in Westland gedaan, “wat raar”. Hij benadrukte dat bestuurders van een gemeente niet voor niets ‘wethouder’ heten: “Je hebt je wel aan de wet te houden. Het kan wel zo zijn dat gemeentes onderling afspreken dat een bepaalde gemeente wel opvangt en een andere niet.”
De omstreden spreidingswet die ertoe moet leiden dat asielzoekers beter worden verdeeld over het land, krijgt toch een meerderheid in de Tweede Kamer. Een voorstel van de SP om de wet zo te wijzigen dat ook de financiële slagkracht van een gemeente gaat meespelen bij de verdeling, wordt gesteund door andere partijen. Daarmee zal de SP ook voor het wetsvoorstel stemmen, waardoor er een meerderheid is.
Dat betekent overigens nog niet dat de wet, waarmee gemeenten in een uiterste geval gedwongen kunnen worden om een asielzoekerscentrum te openen, er daadwerkelijk komt. Ook de Eerste Kamer moet ermee instemmen. Het is nog de vraag of er daar wel een meerderheid is. Het kan ook zijn dat het hele onderwerp wordt doorgeschoven naar de formatie van een nieuw kabinet.
Het was de bedoeling dat de veelbesproken wet al veel eerder zou ingaan, maar demissionair staatssecretaris Van der Burg moest de indiening keer op keer uitstellen, omdat er geen overeenstemming gevonden werd binnen de coalitie. Bij het debat vorige week leek een meerderheid nog ver weg, omdat veel partijen forse aanpassingen eisten.
Gemeentelijke autonomie
Vanmiddag stemde de Tweede Kamer over de verschillende wijzigingsvoorstellen die zijn ingediend. Op een later tijdstip, mogelijk volgende week, komt dan het hele wetsvoorstel in stemming.
De wet moet een einde maken aan het gebrek aan opvang, waardoor asielzoekers vorig jaar noodgedwongen buiten moesten slapen bij het aanmeldcentrum in Ter Apel. Ook nu nog moet de staatssecretaris regelmatig oproepen doen aan gemeenten om opvangplekken beschikbaar te stellen.
Van der Burgs eigen partij, de VVD, is en blijft tegen de spreidingswet, omdat die niets zou veranderen aan de hoge instroom van asielzoekers. Net als partijen als de PVV en JA21 vindt de VVD bovendien dat de gemeentelijke autonomie aangetast wordt als het Rijk kan doordrukken dat er ergens een asielzoekerscentrum moet komen.
De SP vindt het belangrijk dat de financiële situatie van een gemeente gaat meespelen bij de verdeling. Omdat gemeenten een vergoeding krijgen voor het leveren van opvangplekken, zijn armere gemeenten nu eerder geneigd om ‘ja’ te zeggen. Rijke gemeenten kunnen een verzoek weigeren.
Op initiatief van het CDA krijgen gemeenten meer tijd om vrijwillig opvangplekken aan te bieden, voordat er sprake kan zijn van dwang. De VNG, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, heeft daar ook op aangedrongen.
BBB tegen
BBB zal de spreidingswet niet steunen. Partijleider Caroline van der Plas had als voorwaarde gesteld dat er een quotum van maximaal 15.000 asielzoekers per jaar in de wet zou komen, maar daar is geen meerderheid voor.
Als BBB in de Tweede Kamer tegen stemt, is de kans groot dat de partij in de Eerste Kamer hetzelfde doet. Omdat BBB daar met zestien zetels de grootste fractie is, is het nog maar zeer de vraag of de wet de eindstreep haalt.