RACISME TEGEN ROMA-ARTIKEL IN VOLKSKRANT NADER BEKEKEN
woensdag 2 oktober 2013
Op 28 september verscheen in de Volkskrant een artikel dat er uitsprong door racistische toonzetting en nare woordkeus. De titel: “De zigeunercode moet gekraakt worden”. Auteur: Stefan Popa, een schrijver. Ik had verwacht dat er binnen enkele dagen reacties zouden volgen, in de Volkskrant zelf, maar ook op linkse, kritische, radicale websites. Nauwelijks dus. Kennelijk is het soort terechte gevoeligheid die er tenminste enigszins is voor antisemitische haat, voor islamofoob gestook, voor koloniaal racisme, nog veel minder aanwezig als het gaat om racisme tegen de Roma. Intussen is de Franse staat volop bezig met het ontruimen van Roma-kampen en het deporteren van de bewoners ervan. Voor enig tegengas tegen anti-Roma-racisme is bepaald aanleiding.
Het artikel bestaat uit twee elementen. Enerzijds krijgen we een verhandeling over de gebrekkige integratie van de Roma-gemeenschap, een gebrekkige integratie die volgens de auteur veel te maken heeft met onwil, met de greep van culturele patronen onder Roma, patronen die de cohesie binnen die gemeenschap bestendigen, vijandigheid jegens de niet-Roma-maatschappij versterken en allerhande asociaal en zelf crimineel gedrag zouden rechtvaardigen. Die culturele codes duidt de schrijver aan als de ‘zigeuner-code’, die ‘gekraakt’ moet worden om die integratie desnoods geforceerd te doen plaatsvinden kinderen naar schol te sturen en aan het asociale gedrag meteen ook een einde te maken. Afgedwongen integratie dus, wat vroeger nog gewoon assimilatie werd genoemd.
Anderzijds wordt het betoog steeds onderbroken door een anekdote, die stukje bij beetje wordt verteld als een soort van rode draad. De anekdote verhaalt van een treinreis in Italië van de auteur, waarin eerst een Roma-meisje, dan een Roma-jongen – de jongen gebocheld en mank lopend – om geld vroegen. Het meisje kreeg een euro, de jongen niet. Toen de trein stopte en de jongen uitstapte, verdween echter ook de portemonnee van de vriendin van de schrijver. Die zag meisje en jongen even later op het perron, de opbrengst van hun activiteit overhandigen aan – ik citeer – “een stereotype zigeuner: een uitpuilende buik, versierd met een zwarte hoed, een grote snor en de tijd in massief goud om zijn pols. De chef. De kinderen schoven hem iets toe, de opbrengst, en moesten weer verder.” En de jongen liep opeens ook niet meer mank. De schrijver wéét dat hij een cliché neerzet, anders sprak hi niet van “stereotype zigeuner”. Het cliché komt hem echter nogal goed uit. De implicatie is overduidelijk dat de anekdote – als die al niet uit een dikke duim is gezogen – typerend is, maatgevend voor de leefwijze van ‘de’ Roma. Dat alleen al is racistische beeldvorming.
Racistisch is eveneens de woordkeuze. De auteur spreekt niet alleen van de “stereotype zigeuner”, maar ook van het “zigeunermeisje”, zo goed als hij het dus ook heeft over die“zigeunercode”. Ik ben eens even gaan checken, want ik meende eens begrepen te hebben dat het woord “zigeuner” een discriminerende klank heeft. Wikipedia legt uit: “Het woord zigeuner heeft voor velen een negatieve bijklank en wordt door Roma als discriminerend ervaren”. Dat zou voldoende moeten zijn om het woord niet meer te gebruiken. Er is meer. In 1971 is een internationaal Roma-congres gehouden, en eerste uit een reeks. De daar bijeengekomen afgevaardigden van Roma in verschillende landen dumpten het woord ‘zigeuner’ als aanduiding voor de Roma.
Niet iedereen weet dit allemaal, niet iedereen die ‘zigeuner’ zegt en ‘Roma’ bedoelt’, dient met verwijten van ‘racisme’om de oren te worden geslagen. Maar van iemand die met een toon van expertise over Roma spreekt, mag je wèl verwachten dat het woord ‘zigeuner’ denigrerend is. De wijze waarop hij het woord gebruikt doet vermoeden dat hij de negatieve ondertonen wel degelijk onderkent, en ze moedwillig gebruikt.
Het betoog over de problemen van de Roma-gemeenschappen is en evenmin fris. Hij gaat in op de constatering dat discrimionatie van Roma een rol speelt, dat “de Roma niet veel valt te verwijten, omdat zij als slaven zijn misbruikt en ‘wij’ hen daardoor hebben gedwongen om hun oorspronkelijke expertise te vergeten. Alleen de muziek mochten zij behouden. Niet zij zijn de schuldigen, maar ‘wij’, de Roemenen, de Nederlanders de slavenhouders. Misschien is dat zo en zijn wij hun een oplossing verschuldigd.” Die ‘oplossing’ is dan: de macht van de “zigeunerbazen” – alles wat akelig is in de Roma-gemeenschappen krijgt dat etiket ‘zigeuner-’opgeplakt – breken en de kinderen dwingen om naar school te gaan. Boven alles moeten de “archaïsche ideeën uit hun systeem” gehaald, de “eigen wetten en regels” die “code die levend wordt gehouden door eiders die in weelde leven” door arme Roma te laten bedelen, stelen of als prostitue(e) s te laten werken” te breken. Trots op afkomst mogen ze behouden. Dat dan nog wel. Voor de rest is het: gedwongen aanpassing. Voor hun eigen bestwil, uiteraard.
De naargeestigheid van de toonzetting wordt in de aanhef van het stuk – van de schrijver? Of van de opinieredactie van de Volkskrant – beklemtoond. Daarin wordt gesproken van noodzaak om met “oplossingen te komen voor het Romavraagstuk”. Is er dan niemand geweest die bij de lezing van deze woorden dacht aan die eerdere “uiteindelijke oplossing”van dat ándere “vraagstuk”? De Roma neerzetten als “vraagstuk” dat om een “oplossing”schreeuwt, zoiets is eerder gebeurd. Destijds draaide dat dus uit op genocide. Het valt trouwens op dat over de genocide die de nazi’s ook op Roma-gemeenschappen pleegden – 400.000 doden – in het artikel met geen woord wordt gerept. Het is alsof je sociale problemen in joodse gemeenschappen in net naoorlogse Europa bespreekt, compleet met clichés over ‘Jodinnetjes’ en een ‘stereotype Jood’, zonder de holocaust als deel van de context zelfs maar aan te stippen. Veel mensen zouden onmiddellijk op tilt springen, en terecht. Maar Roma op deze manier neerzetten is kennelijk geen enkel probleem.
Niets van het bovenstaande is een ontkenning van problemen die er zijn – zoals je krijgt in straatarme gemeenschappen die door staatsrepressie, discriminatie en gevestigde opvattingen in de marge wordt geduwd. Ja, er worden Roma-kinderen door Roma-bazen misbruikt om te stelen en als prostitue(e) te dienen. Leden van enkele Roma-families zijn voor dit soort misbruik gearresteerd en aangeklaagd in Nancy, Frankrijk. De bazen van deze mafia woonden in Kroatië. Heel naar allemaal. Maar er worden Nederlandse kinderen door Nederlandse loverboys op soortgelijke wijze misbruikt, of gaat het racisme nu ook al zover dat er alleen Roma als pooiers actief zijn? Spreken we de complete Italiaans-Amerikaanse gemeenschap aan voor de wandaden van één of twee Godfathers en hun families? Dit soort criminele organisaties krijgen greep, waar uitsluiting arme mensen weinig tot geen andere opties laat dan zich uit te leveren aan machtigen in eigen kring. Het is onzin om hier een hele gemeenschap op aan te spreken.
Het racisme tegen Roma’s dat uit het giftige Volkskrant-stuk spreekt, is niet onschuldig, en het is geen randverschijnsel. In Frankrijk worden bij herhaling kampen waar Roma leven, hardhandig ontruimd. Op 27 september gebeurde dat wederom in Roubaix: een kamp met 200 bewoners werd leeggeveegd door de politie. Alleen al dit jaar zijn tot nu toe 10.000 Roma Frankrijk uitgegooid, aldus Amnesty. Kort voor de ontruiming in Rouhaix had de Franse minister Valls van binnenlandse zaken gezegd dat Roma in meerderheid “te anders zijn om te kunnen integreren”. Dus moeten ze maar weg. De man is ‘socialist’, en had toen zijn partij nog in de oppositie zat, kritiek op soortgelijke ontruimings- en deportatiebeleid waar hij nu feitelijk toe oproept. Zelfs een collega-minister stoorde zich aan Valls’ uitlating.
In het hierboven besproken Volkskrant-stuk wordt van de houding van Valls kritisch afstand genomen. Maar het racisme tegen Roma dat erin tot uiting komt, levert precies het soort argumenten waarvan de deportatieminister in Frankrijk zich kan bedienen. Ook dít racisme dienen we met de grootst mogelijke kracht te verwerpen als asociaal en leugenachtig vergif.
Peter Storm